Afazja to zaburzenie mowy, które może wpływać na zdolność ucznia do komunikacji werbalnej, rozumienia języka, czytania i pisania. Może mieć różne formy i nasilenie, w zależności od tego, jakie obszary mózgu są uszkodzone. Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET) dla ucznia z afazją powinien być dostosowany do jego unikalnych potrzeb, mocnych stron i trudności. Poniżej przedstawiamy kluczowe kroki i wskazówki, które pomogą w stworzeniu skutecznego IPET.
1. Zrozumienie Specyfiki Afazji i Potrzeb Ucznia
Tworzenie IPET dla ucznia z afazją zaczyna się od pełnego zrozumienia, jak afazja wpływa na funkcjonowanie dziecka. Afazja może obejmować różne rodzaje trudności:
- Afazja ekspresyjna (motoryczna): Trudności z wyrażaniem myśli, mówieniem, artykulacją, chociaż rozumienie języka może być zachowane.
- Afazja recepcyjna (sensoryczna): Trudności z rozumieniem języka mówionego lub pisanego, choć mowa może być płynna, ale często niezrozumiała.
- Afazja mieszana: Trudności występujące zarówno w zakresie ekspresji, jak i rozumienia języka.
W procesie oceny należy uwzględnić specyfikę afazji u ucznia, aby zrozumieć, jakie obszary językowe i komunikacyjne wymagają wsparcia.
2. Wyznaczenie Realistycznych i Mierzalnych Celów Edukacyjno-Terapeutycznych
Cele IPET dla ucznia z afazją powinny być specyficzne, mierzalne, osiągalne, realistyczne oraz ograniczone czasowo (metoda SMART). Powinny one uwzględniać zarówno krótkoterminowe, jak i długoterminowe potrzeby edukacyjne i terapeutyczne ucznia.
Przykładowe cele:
- Rozwój umiejętności komunikacyjnych:
- Uczeń będzie w stanie zbudować proste zdania z co najmniej 3 słów i używać ich do komunikacji w klasie w ciągu 6 miesięcy.
- Uczeń będzie rozumiał co najmniej 10 nowych słów związanych z codziennymi czynnościami i będzie w stanie zademonstrować ich użycie w odpowiednich kontekstach w ciągu 3 miesięcy.
- Umiejętności językowe:
- Uczeń będzie czytał i rozumiał krótkie zdania składające się z co najmniej 5 słów w ciągu 6 miesięcy.
- Uczeń będzie w stanie pisać krótkie zdania na poziomie odpowiadającym wiekowi, używając co najmniej 5 różnych słów, w ciągu 6 miesięcy.
- Samodzielność:
- Uczeń będzie potrafił zorganizować swoje przybory szkolne i materiały do lekcji w 4 na 5 prób dziennie w ciągu 3 miesięcy.
- Uczeń będzie w stanie zrozumieć i zastosować zasady bezpieczeństwa na terenie szkoły w ciągu 4 miesięcy.
3. Dostosowanie Metod i Narzędzi Edukacyjnych
Dostosowanie metod nauczania i narzędzi edukacyjnych do indywidualnych potrzeb ucznia z afazją jest kluczowe. Oto kilka sugerowanych metod:
- Metody wspomagające komunikację:
- Użycie obrazków, piktogramów i tablic komunikacyjnych.
- Stosowanie aplikacji wspierających komunikację (AAC – Augmentative and Alternative Communication).
- Techniki wspierania języka wizualnego (np. kolorowe podkreślenia, schematy zdaniowe).
- Zajęcia logopedyczne:
- Codzienne ćwiczenia artykulacyjne i fonacyjne, prowadzone przez logopedę.
- Ćwiczenia na rozwój pamięci słuchowej i wzrokowej (np. powtarzanie sekwencji słów, rozpoznawanie dźwięków).
- Wsparcie w klasie:
- Dostosowanie materiałów edukacyjnych (np. powiększona czcionka, uproszczony tekst).
- Stosowanie strategii wielozmysłowych (np. angażowanie wzroku, słuchu, dotyku) do nauczania nowych pojęć i treści.
4. Organizacja Środowiska Szkolnego
- Strefy edukacyjne: Zapewnienie cichej przestrzeni do pracy indywidualnej z uczniem.
- Redukcja bodźców: Unikanie nadmiaru bodźców wizualnych i dźwiękowych, które mogą rozpraszać ucznia.
- Materiały wizualne: Użycie tablic obrazkowych, harmonogramów wizualnych, kart pracy z uproszczonymi zadaniami.
5. Włączenie Rodziców i Opiekunów w Proces Tworzenia IPET
Rodzice ucznia z afazją są kluczowymi partnerami w procesie edukacyjnym. Ich udział w opracowywaniu IPET, realizacji celów terapeutycznych w domu oraz regularne konsultacje są niezbędne dla zapewnienia spójności działań.
- Spotkania z rodzicami: Regularne spotkania z zespołem specjalistów w celu omówienia postępów ucznia.
- Wspólne ustalanie celów: Wypracowanie wspólnych strategii terapeutycznych stosowanych w domu i szkole.
- Warsztaty i szkolenia: Organizacja szkoleń dla rodziców w zakresie metod pracy z dzieckiem z afazją.
6. Regularne Monitorowanie i Ocena Postępów
IPET powinien być regularnie monitorowany i aktualizowany w zależności od postępów ucznia. Zaleca się:
- Obserwacje i oceny: Regularne obserwacje i oceny postępów w zakresie wyznaczonych celów edukacyjnych i terapeutycznych.
- Raporty postępów: Comiesięczne raporty przygotowywane przez nauczyciela i specjalistów.
- Spotkania zespołu: Regularne spotkania zespołu specjalistów z rodzicami w celu omówienia postępów i ewentualnych zmian w IPET.
7. Uwzględnienie Indywidualnych Preferencji i Zainteresowań Ucznia
IPET powinien również uwzględniać indywidualne zainteresowania ucznia, co może pomóc w zwiększeniu jego zaangażowania i motywacji do nauki. Znalezienie tematów, które są interesujące dla ucznia, i włączanie ich w program nauczania, może znacząco przyczynić się do jego sukcesu.
Podsumowanie
Tworzenie IPET dla ucznia z afazją wymaga zrozumienia specyfiki jego potrzeb komunikacyjnych, językowych oraz emocjonalnych. Kluczowe jest wyznaczenie realistycznych celów, stosowanie odpowiednich metod edukacyjnych, stworzenie wspierającego środowiska edukacyjnego oraz stała współpraca z rodzicami i opiekunami. Regularne monitorowanie postępów i elastyczność w dostosowywaniu IPET pozwala na skuteczne wspieranie rozwoju dziecka. Poniżej przedstawiamy przykład programu:
Wielospecjalistyczna Ocena Poziomu Funkcjonowania Ucznia (WOPFU)
Uczeń: Piotr Nowak
Data urodzenia: 12.03.2015
Etap edukacyjny: Szkoła podstawowa, klasa 1
Data opracowania WOPFU: 01.09.2024
Okres obowiązywania: 01.09.2024 – 31.06.2025
Zespół dokonujący oceny:
- Nauczyciel: Joanna Wiśniewska
- Psycholog: Anna Kowalska
- Logopeda: Katarzyna Zielińska
- Pedagog specjalny: Monika Nowak
- Rodzice: Alicja i Jan Nowak
1. Obszary Funkcjonowania Ucznia
A. Funkcjonowanie poznawcze:
Piotr ma dobrze rozwiniętą pamięć wzrokową, potrafi rozpoznawać i klasyfikować przedmioty według kategorii (np. kolory, kształty). Wykazuje zainteresowanie matematyką, zwłaszcza liczeniem i prostymi działaniami matematycznymi. Ma jednak trudności z abstrakcyjnymi pojęciami językowymi i rozumieniem bardziej złożonych instrukcji. Piotr lepiej radzi sobie z zadaniami, które mają wsparcie wizualne, i preferuje zadania oparte na konkretach.
B. Funkcjonowanie komunikacyjne:
Piotr ma zdiagnozowaną afazję ekspresyjną, co oznacza, że ma trudności z wyrażaniem myśli, formułowaniem pełnych zdań i poprawną artykulacją słów. Chłopiec często używa pojedynczych słów lub krótkich fraz, a jego mowa jest niekiedy niezrozumiała. Rozumienie mowy jest na poziomie zbliżonym do rówieśników, chociaż ma problemy z przetwarzaniem bardziej złożonych informacji. Piotr dobrze reaguje na wsparcie wizualne (obrazki, piktogramy) i gesty.
C. Funkcjonowanie społeczne i emocjonalne:
Piotr nawiązuje kontakt z rówieśnikami, jednak preferuje krótkie interakcje. Unika dłuższych rozmów z powodu trudności w mówieniu, co może prowadzić do frustracji. W sytuacjach stresowych (np. zmiana rutyny, niepowodzenie) wykazuje oznaki napięcia emocjonalnego (np. wycofywanie się, płacz). Dobrze reaguje na wsparcie dorosłych, zwłaszcza w sytuacjach, które wymagają wyjaśnienia lub pocieszenia.
D. Samodzielność:
Piotr jest częściowo samodzielny w zakresie codziennych czynności szkolnych (np. organizowanie przyborów szkolnych, ubieranie się). Wymaga jednak wsparcia i instrukcji krok po kroku przy bardziej złożonych zadaniach. Korzysta z wizualnych podpowiedzi, które pomagają mu zrozumieć sekwencje działań.
E. Funkcjonowanie motoryczne:
Motoryka duża jest na poziomie odpowiednim do wieku (chłopiec biega, skacze, bierze udział w grach ruchowych). Motoryka mała wymaga wsparcia, zwłaszcza w zakresie pisania, rysowania i manipulowania drobnymi przedmiotami. Piotr unika zadań wymagających precyzyjnej koordynacji ruchowej, co może wynikać z trudności z kontrolą ręki.
F. Funkcjonowanie sensoryczne:
Piotr nie wykazuje znaczących problemów sensorycznych, jednak może być bardziej wrażliwy na dźwięki o wysokiej intensywności (np. dzwonek szkolny, hałas w klasie), co wpływa na jego koncentrację i samopoczucie. Dobrze reaguje na ciche, uporządkowane środowisko edukacyjne.
2. Mocne Strony Ucznia
- Dobra pamięć wzrokowa i zdolność do rozpoznawania wzorów oraz kategorii.
- Zainteresowanie matematyką i logicznymi zagadkami.
- Chęć do współpracy w małych grupach i zadaniach indywidualnych z dorosłym wsparciem.
- Otwarty na wsparcie wizualne i technologie wspomagające.
3. Potrzeby Rozwojowe i Wsparcie Edukacyjne
- Komunikacyjne: Potrzeba rozwoju umiejętności wyrażania myśli, budowania zdań oraz poprawnej artykulacji. Konieczne jest wsparcie w zakresie komunikacji alternatywnej i wspomagającej (np. piktogramy, aplikacje AAC).
- Społeczne i emocjonalne: Potrzeba wsparcia w rozwijaniu umiejętności społecznych i regulacji emocji, zwłaszcza w sytuacjach trudnych lub stresujących.
- Samodzielność: Potrzeba rozwijania umiejętności samodzielnego wykonywania codziennych czynności szkolnych z zastosowaniem wizualnych instrukcji krok po kroku.
- Motoryczne: Potrzeba wsparcia w zakresie motoryki małej, zwłaszcza w pisaniu, rysowaniu i manipulowaniu przedmiotami.
4. Zalecenia do IPET
- Cel komunikacyjny: Wprowadzenie codziennych ćwiczeń logopedycznych z wykorzystaniem wsparcia wizualnego, rozwijanie umiejętności budowania zdań z użyciem prostych słów i fraz.
- Cel społeczny: Organizowanie zajęć grupowych z jasnymi strukturami i zasadami, wsparcie w rozwijaniu umiejętności nawiązywania interakcji i budowania relacji rówieśniczych.
- Cel samodzielności: Codzienne ćwiczenia praktyczne z zakresu organizacji materiałów szkolnych, z zastosowaniem wizualnych instrukcji krok po kroku.
- Cel motoryczny: Ćwiczenia wspierające rozwój motoryki małej, takie jak rysowanie, kolorowanie, układanie puzzli i manipulowanie drobnymi przedmiotami.
5. Podsumowanie
Zespół specjalistów uzgodnił, że Piotr wymaga wsparcia w zakresie rozwoju komunikacji, umiejętności społecznych, samodzielności i motoryki małej. Opracowany IPET będzie regularnie monitorowany i modyfikowany w zależności od postępów ucznia, aby wspierać jego rozwój edukacyjny i emocjonalny.
Przykładowy Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET) dla Ucznia z Afazją
Uczeń: Piotr Nowak
Data urodzenia: 12.03.2015
Etap edukacyjny: Szkoła podstawowa, klasa 1
Data opracowania IPET: 01.09.2024
Okres obowiązywania: 01.09.2024 – 31.06.2025
Zespół tworzący IPET:
- Nauczyciel: Joanna Wiśniewska
- Psycholog: Anna Kowalska
- Logopeda: Katarzyna Zielińska
- Pedagog specjalny: Monika Nowak
- Rodzice: Alicja i Jan Nowak
1. Opis Ucznia i Diagnoza
Piotr jest 9-letnim chłopcem z diagnozą afazji ekspresyjnej. Występują u niego trudności w artykulacji, budowaniu zdań oraz wyrażaniu myśli. Rozumienie mowy jest na poziomie odpowiednim do wieku, jednak Piotr ma trudności z wyszukiwaniem słów, a jego mowa jest często niegramatyczna. Chłopiec dobrze reaguje na wsparcie wizualne i użycie piktogramów. Wykazuje zainteresowanie matematyką i zabawami konstrukcyjnymi.
2. Cele Edukacyjno-Terapeutyczne
Cele długoterminowe:
- Rozwój umiejętności komunikacyjnych, w tym budowania pełnych zdań i poprawnej artykulacji.
- Poprawa umiejętności czytania i pisania na poziomie odpowiednim do wieku.
- Wzmocnienie umiejętności organizacyjnych i samodzielności w zakresie wykonywania codziennych czynności szkolnych.
Cele krótkoterminowe:
- Komunikacja:
- Piotr będzie potrafił zbudować zdania z co najmniej 4 słów, stosując poprawne formy gramatyczne, w 3 na 5 prób dziennie w ciągu 6 miesięcy.
- Piotr będzie potrafił opisać obrazek za pomocą pełnych zdań w 4 na 5 prób w ciągu 4 miesięcy.
- Umiejętności językowe:
- Piotr będzie czytał i rozumiał krótkie teksty składające się z 5–7 zdań w ciągu 6 miesięcy.
- Piotr będzie w stanie napisać prosty opis (3-4 zdania) na temat wydarzenia z życia codziennego w ciągu 6 miesięcy.
- Samodzielność:
- Piotr będzie potrafił samodzielnie organizować swoje przybory szkolne i materiały do lekcji w 4 na 5 prób dziennie przez 3 miesiące.
- Piotr będzie w stanie zrozumieć i zastosować zasady bezpieczeństwa na terenie szkoły w ciągu 4 miesięcy.
3. Metody i Formy Pracy
- Komunikacja:
- Codzienne zajęcia logopedyczne z wykorzystaniem ćwiczeń artykulacyjnych, fonacyjnych i wizualnych wspomagaczy.
- Stosowanie aplikacji wspierających komunikację (np. AAC) w sytuacjach szkolnych.
- Użycie schematów zdań i piktogramów do nauki budowania zdań.
- Umiejętności językowe:
- Regularne ćwiczenia czytania i pisania, z użyciem uproszczonych tekstów.
- Praca z materiałami wizualnymi (obrazki, książeczki z prostymi zdaniami).
- Dostosowanie zadań i ćwiczeń do poziomu ucznia, stosowanie wielozmysłowych metod nauczania.
- Samodzielność:
- Codzienne ćwiczenia organizacyjne (np. przygotowanie plecaka, układanie przyborów szkolnych).
- Instrukcje wizualne i schematy pomagające w samodzielnym wykonywaniu zadań.
- Nagradzanie za wykonanie zadań samodzielnie (pochwały, naklejki).
4. Organizacja Środowiska Szkolnego
- Strefy nauki: Wyznaczenie miejsca w klasie do pracy indywidualnej, aby umożliwić koncentrację.
- Redukcja bodźców: Minimalizacja zbędnych bodźców wizualnych i dźwiękowych.
- Materiały wizualne: Tablice obrazkowe, harmonogramy wizualne, karty pracy z uproszczonymi zadaniami.
5. Monitorowanie i Ocena Postępów
- Regularne obserwacje: Nauczyciel i logopeda prowadzą codzienne obserwacje, rejestrują postępy w dzienniku.
- Comiesięczne raporty: Przygotowywane przez nauczyciela i omawiane z zespołem.
- Spotkania z rodzicami: Comiesięczne konsultacje z rodzicami w celu omówienia postępów.
6. Współpraca z Rodzicami
- Regularne spotkania z rodzicami w celu omówienia postępów i dostosowania IPET.
- Organizowanie warsztatów dla rodziców na temat metod wspierania dziecka z afazją.
- Cotygodniowe raporty z pracy domowej, wskazówki do pracy w domu.
7. Harmonogram Pracy Zespołu
- Nauczyciel: Codzienne prowadzenie lekcji i indywidualne wsparcie dla ucznia.
- Logopeda: Cotygodniowe sesje logopedyczne (30 minut) oraz monitorowanie postępów w komunikacji.
- Psycholog: Sesje indywidualne co dwa tygodnie (45 minut), wsparcie emocjonalne.
- Rodzice: Realizacja zaleceń IPET w domu, regularna współpraca z zespołem szkolnym.
IPET Piotra Nowaka będzie regularnie monitorowany i modyfikowany w zależności od postępów. Program koncentruje się na rozwoju komunikacji, umiejętności językowych oraz samodzielności, uwzględniając wsparcie emocjonalne i indywidualne potrzeby ucznia.
Zakończenie
Tworzenie Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego (IPET) dla ucznia z afazją to proces wymagający wnikliwości, zaangażowania oraz ścisłej współpracy między nauczycielami, specjalistami i rodzicami. Kluczowe jest zrozumienie specyficznych trudności komunikacyjnych, edukacyjnych i emocjonalnych ucznia oraz opracowanie dostosowanego programu, który uwzględnia jego mocne strony i indywidualne potrzeby.
IPET powinien być dynamicznym dokumentem, który będzie regularnie aktualizowany w oparciu o postępy dziecka oraz zmieniające się potrzeby. Zasadniczą rolę odgrywają w nim konkretne, mierzalne cele, dostosowane metody pracy oraz wsparcie, które zapewnia uczniowi możliwość maksymalnego rozwoju jego potencjału.
Pamiętajmy, że praca z uczniem z afazją wymaga nie tylko wiedzy i umiejętności, ale także cierpliwości, empatii i elastyczności. Dzięki odpowiedniemu wsparciu i zrozumieniu możemy pomóc każdemu dziecku osiągnąć sukces edukacyjny i społeczny, umożliwiając mu pełniejsze uczestnictwo w życiu szkolnym i społecznym.
Dobrze opracowany IPET to klucz do otwierania nowych możliwości i budowania przyszłości pełnej szans i rozwoju dla ucznia z afazją.
smart-sens.org 