Co łączy dysleksję z ADHD?

Dysleksja i Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Deficytem Uwagi (ADHD) są jednymi z najczęściej diagnozowanych zaburzeń neurorozwojowych u dzieci. Choć każde z tych zaburzeń charakteryzuje się odmiennymi objawami – dysleksja głównie dotyczy trudności w czytaniu i pisaniu, a ADHD obejmuje problemy z uwagą, impulsywnością i nadmierną aktywnością – badania wskazują, że istnieje między nimi istotny związek. Często współwystępują one u tych samych osób, co sugeruje, że mogą mieć wspólne podłoże neurobiologiczne. Jakie są zatem podobieństwa między tymi zaburzeniami? Czy istnieje genetyczna lub neurologiczna podstawa, która je łączy?

1. Współwystępowanie dysleksji i ADHD

Badania epidemiologiczne wykazują, że dysleksja i ADHD często współwystępują. Ocenia się, że od 25% do 40% dzieci z ADHD ma również dysleksję, a z kolei od 15% do 35% dzieci z dysleksją może mieć ADHD. To współwystępowanie sugeruje, że oba zaburzenia mogą dzielić pewne wspólne cechy, które sprawiają, że występują jednocześnie u tej samej osoby.

2. Wspólne cechy neurobiologiczne

a. Dysfunkcja funkcji wykonawczych

Jednym z kluczowych podobieństw między dysleksją a ADHD są trudności w zakresie funkcji wykonawczych. Funkcje wykonawcze to zbiór procesów poznawczych, które obejmują planowanie, organizację, regulację uwagi, pamięć roboczą oraz kontrolę impulsów. Dzieci z ADHD często wykazują deficyty w zakresie funkcji wykonawczych, co przejawia się w trudności w skupianiu uwagi, kontrolowaniu zachowań impulsywnych czy organizowaniu działań. Podobnie, u dzieci z dysleksją stwierdza się trudności w zakresie pamięci roboczej, co może wpływać na ich zdolność do płynnego przetwarzania informacji językowych i fonologicznych, co z kolei utrudnia naukę czytania i pisania.

b. Nieprawidłowości w aktywności mózgu

Badania neuroobrazowe sugerują, że zarówno dysleksja, jak i ADHD wiążą się z nieprawidłowościami w określonych obszarach mózgu. W przypadku ADHD zmiany te często dotyczą przedniej kory czołowej oraz struktur takich jak prążkowie i móżdżek, które są zaangażowane w kontrolę uwagi, impulsywność i regulację ruchów. W dysleksji natomiast stwierdza się zmiany w rejonach mózgu odpowiedzialnych za przetwarzanie językowe, takich jak lewa półkula mózgu, w tym zakręt kątowy i zakręt skroniowy górny. Niemniej jednak, oba zaburzenia często obejmują nieprawidłowości w obszarach mózgu odpowiedzialnych za regulację uwagi, co może tłumaczyć ich współwystępowanie.

3. Genetyczne podstawy współwystępowania

Istnieją dowody na to, że dysleksja i ADHD mogą mieć wspólne podłoże genetyczne. Badania nad bliźniętami oraz rodzinami wykazują, że oba zaburzenia są wysoce dziedziczne, a osoby z jednym z tych zaburzeń mają wyższe ryzyko posiadania drugiego. Istnieją geny, które zostały zidentyfikowane jako potencjalnie związane zarówno z dysleksją, jak i ADHD. Na przykład, geny związane z transportem i metabolizmem dopaminy, takie jak DRD4 i DAT1, które są związane z ADHD, mogą również mieć pewne znaczenie w kontekście dysleksji. Badania te sugerują, że istnieją wspólne mechanizmy genetyczne, które mogą prowadzić do rozwoju obu zaburzeń.

4. Wpływ środowiskowy

Chociaż genetyka odgrywa kluczową rolę, nie można zapominać o wpływie czynników środowiskowych. Oba zaburzenia mogą być zaostrzone przez czynniki środowiskowe, takie jak stres, nieodpowiednie metody nauczania, brak wsparcia ze strony rodziny, niski status społeczno-ekonomiczny czy narażenie na toksyny w okresie prenatalnym (np. palenie papierosów, spożywanie alkoholu przez matkę w czasie ciąży). Dzieci z dysleksją lub ADHD, które dorastają w stresującym środowisku, mogą mieć trudności w rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z objawami tych zaburzeń.

5. Trudności edukacyjne i społeczne

Dzieci z dysleksją i ADHD często napotykają na podobne trudności w środowisku szkolnym i społecznym. Oto kilka z nich:

• Problemy z nauką – Dzieci z dysleksją mogą mieć trudności z nauką czytania, podczas gdy dzieci z ADHD mogą mieć trudności z koncentracją na zadaniach. Oba te problemy mogą prowadzić do opóźnień edukacyjnych.
• Trudności społeczne – Zarówno dzieci z ADHD, jak i z dysleksją mogą mieć trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z rówieśnikami. ADHD może prowadzić do impulsywnych zachowań i trudności w czytaniu społecznych sygnałów, podczas gdy dysleksja może powodować niską samoocenę i wycofanie społeczne z powodu trudności w nauce.
• Wspólne wyzwania emocjonalne – Oba zaburzenia mogą prowadzić do frustracji, niskiej samooceny, lęków oraz zwiększonego ryzyka wystąpienia depresji, zwłaszcza gdy dzieci nie otrzymują odpowiedniego wsparcia w domu lub w szkole.

6. Interwencje terapeutyczne

Ze względu na współwystępowanie dysleksji i ADHD, terapia musi być kompleksowa i dostosowana do indywidualnych potrzeb dziecka. Skuteczne podejścia mogą obejmować:

• Terapia behawioralna i poznawczo-behawioralna – Pomaga dzieciom z ADHD zarządzać impulsywnością, zwiększać zdolność koncentracji i poprawiać umiejętności społeczne. Może również pomóc dzieciom z dysleksją w radzeniu sobie z lękiem i niską samooceną związaną z trudnościami w nauce.
• Interwencje edukacyjne – Specjalistyczne programy edukacyjne, takie jak programy multisensoryczne, mogą pomóc dzieciom z dysleksją w nauce czytania, podczas gdy dzieci z ADHD mogą korzystać z metod nauczania wspierających koncentrację, takich jak krótsze zadania, przerwy na ruch czy używanie technik wizualnych.
• Farmakoterapia – W przypadku ADHD często stosuje się stymulanty (metylofenidat, amfetaminy) lub niestymulujące leki, aby poprawić koncentrację i kontrolę impulsywności. Farmakoterapia rzadko jest stosowana w leczeniu dysleksji, ale może być użyteczna w zarządzaniu współwystępującymi objawami ADHD.

Dysleksja i ADHD to dwa zaburzenia neurorozwojowe, które mają różne objawy, ale często współwystępują i dzielą wspólne cechy neurobiologiczne, genetyczne oraz środowiskowe. Oba zaburzenia mają wpływ na funkcje wykonawcze i mogą prowadzić do trudności w nauce oraz problemów społecznych. Zrozumienie ich wspólnych cech może pomóc w opracowaniu bardziej kompleksowych strategii diagnostycznych i terapeutycznych, które będą dostosowane do indywidualnych potrzeb dzieci dotkniętych tymi zaburzeniami.

Deficyt uwagi

Deficyt uwagi, czyli rozproszenie uwagi i trudności z koncentracją, jest jedną z cech, które mogą występować zarówno u osób z dysleksją, jak i z ADHD, choć przyczyny tych trudności mogą się różnić w obu przypadkach.

Wspólne cechy: Deficyt uwagi w dysleksji i ADHD

1. Dysleksja: Rozproszenie uwagi wynikające z trudności w przetwarzaniu informacji językowej
   • U osób z dysleksją problemy z koncentracją często wynikają z trudności w przetwarzaniu informacji językowych. Czytanie i pisanie wymagają intensywnego skupienia, a osoby z dysleksją mogą mieć trudności z rozpoznawaniem liter, łączeniem ich w słowa czy rozumieniem tekstu, co może prowadzić do szybkiego zmęczenia poznawczego i rozproszenia uwagi.
   • Dodatkowo, osoby z dysleksją mogą czuć frustrację i stres podczas prób czytania, co również negatywnie wpływa na ich zdolność do koncentracji. Problemy z pamięcią roboczą, często spotykane w dysleksji, także mogą przyczyniać się do trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniu.
2. ADHD: Rozproszenie uwagi jako podstawowy objaw
   • U osób z ADHD deficyt uwagi jest jednym z głównych objawów. Problemy z koncentracją wynikają tutaj głównie z trudności w regulowaniu uwagi, szczególnie w zadaniach, które są monotonne lub nieinteresujące. Dzieci i dorośli z ADHD mogą mieć tendencję do „skakania” z jednej myśli do drugiej, łatwo się rozpraszają i mają trudności z utrzymaniem długotrwałej uwagi na jednym zadaniu.
   • ADHD wiąże się również z trudnościami w hamowaniu impulsów, co oznacza, że osoba z ADHD może szybko przechodzić do innych bodźców w otoczeniu lub myśli, zanim zdąży zakończyć rozpoczęte zadanie.

Różnice w mechanizmach rozproszenia uwagi

Chociaż obie grupy (osoby z dysleksją i ADHD) mogą doświadczać problemów z koncentracją, mechanizmy tych trudności są różne:

• W dysleksji: Rozproszenie uwagi jest często skutkiem trudności z przetwarzaniem informacji językowych, zmęczenia poznawczego oraz trudności w pamięci roboczej. Osoby z dysleksją mogą być w stanie skoncentrować się na zadaniach, które nie wymagają intensywnego przetwarzania językowego lub kiedy korzystają z technik wsparcia, takich jak czytanie na głos lub korzystanie z materiałów wizualnych.
• W ADHD: Deficyt uwagi jest bardziej globalny i może wpływać na różne aspekty życia codziennego, niezależnie od rodzaju zadania. Problemy wynikają z dysfunkcji w układzie wykonawczym mózgu, odpowiedzialnym za planowanie, hamowanie impulsów i regulację uwagi. Dlatego osoby z ADHD mogą mieć trudności z koncentracją nie tylko podczas czytania czy nauki, ale także podczas wykonywania rutynowych, codziennych czynności.

Wnioski

Chociaż deficyt uwagi jest wspólną cechą dysleksji i ADHD, ważne jest zrozumienie, że jego przyczyny mogą się różnić w obu przypadkach. Dla osób z dysleksją problemy z uwagą często wiążą się z trudnościami w przetwarzaniu informacji językowej i pamięcią roboczą, podczas gdy w ADHD wynikają one z ogólnych problemów z regulacją uwagi i kontrolą impulsów. Dlatego diagnoza i interwencje terapeutyczne powinny być dostosowane do specyficznych potrzeb każdej osoby, biorąc pod uwagę jej unikalne wyzwania poznawcze i emocjonalne.

Perspektywy badań

Dalsze badania nad mechanizmami współwystępowania dysleksji i ADHD mogą przyczynić się do lepszego zrozumienia, jak te zaburzenia oddziałują na siebie nawzajem oraz jakie strategie interwencyjne są najskuteczniejsze. Badania genetyczne, neuroobrazowe i badania nad wpływem środowiska mogą rzucić więcej światła na to, jak najlepiej wspierać dzieci z dysleksją i ADHD w ich rozwoju edukacyjnym i emocjonalnym.

Poniżej dodaję przykładową listę literatury naukowej oraz badań, które są zgodne z omawianymi tematami i mogą być przydatne do dalszego zgłębiania relacji między dysleksją a ADHD.

Literatura i badania naukowe

1. Pennington, B. F., Willcutt, E. G., Rhee, S. H., & DeFries, J. C. (2005). Understanding the comorbidity of dyslexia and attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 46(6), 576-594.
   • To badanie omawia współwystępowanie dysleksji i ADHD, analizując zarówno cechy neurobiologiczne, jak i genetyczne, które mogą przyczyniać się do obu zaburzeń.
2. Willcutt, E. G., Pennington, B. F., Olson, R. K., & DeFries, J. C. (2007). Comorbidity of reading disability and attention-deficit/hyperactivity disorder: Differences by gender and subtype. Journal of Learning Disabilities, 40(6), 491-507.
   • Artykuł bada różnice w współwystępowaniu dysleksji i ADHD, biorąc pod uwagę różnice płciowe i podtypy ADHD.
3. Friedman, N. P., & Rhee, S. H. (2008). Genetic influences on individual differences in reading, mathematics, and attention skills. Developmental Neuropsychology, 33(4), 547-564.
   • Badanie analizuje genetyczne podstawy wspólnych i specyficznych czynników związanych z dysleksją, ADHD oraz umiejętnościami matematycznymi, sugerując wspólne mechanizmy genetyczne.
4. Shaywitz, S. E., & Shaywitz, B. A. (2008). Paying attention to reading: The neurobiology of reading and dyslexia. Development and Psychopathology, 20(4), 1329-1349.
   • Artykuł przedstawia przegląd neurobiologicznych podstaw dysleksji, z naciskiem na obszary mózgu związane z przetwarzaniem językowym, i omawia ich potencjalne powiązania z ADHD.
5. Castellanos, F. X., & Proal, E. (2012). Large-scale brain systems in ADHD: Beyond the prefrontal-striatal model. Trends in Cognitive Sciences, 16(1), 17-26.
   • Ten artykuł omawia bardziej złożony model neurobiologiczny ADHD, uwzględniając szersze sieci mózgowe i potencjalne wspólne nieprawidłowości z dysleksją.
6. DuPaul, G. J., Gormley, M. J., & Laracy, S. D. (2013). Comorbidity of LD and ADHD: Implications of DSM-5 for assessment and treatment. Journal of Learning Disabilities, 46(1), 43-51.
   • Artykuł omawia implikacje diagnostyczne i terapeutyczne dla współwystępowania zaburzeń uczenia się (w tym dysleksji) i ADHD w kontekście najnowszej klasyfikacji DSM-5.
7. Martin, J., Scourfield, J., & McGuffin, P. (2017). Genetic and environmental influences on the co-occurrence of ADHD and reading difficulties: A twin study. Journal of Attention Disorders, 21(9), 735-743.
   • To badanie na bliźniętach analizuje, jak czynniki genetyczne i środowiskowe mogą wpływać na współwystępowanie ADHD i trudności w czytaniu, w tym dysleksji.
8. Peters, L., Bulthé, J., Daniels, N., Op de Beeck, H., & De Smedt, B. (2019). Dyslexia and dyscalculia are characterized by common and unique deficits in visual perception. PLOS ONE, 14(3), e0212783.
   • Artykuł przedstawia wyniki badań nad percepcją wzrokową w dysleksji i dyskalkulii, wskazując na wspólne trudności w przetwarzaniu informacji, które mogą również mieć związek z ADHD.
9. Hulme, C., & Snowling, M. J. (2021). The interface between spoken and written language: Developmental disorders. Philosophical Transactions of the Royal Society B, 376(1824), 20200262.
   • Artykuł omawia związki między mówionym a pisanym językiem, podkreślając, jak deficyty w tych obszarach mogą przyczyniać się do rozwoju dysleksji i innych zaburzeń neurorozwojowych, takich jak ADHD.

Literatura wskazuje na wieloaspektowe związki między dysleksją a ADHD, obejmujące wspólne deficyty w zakresie funkcji wykonawczych, nieprawidłowości neurobiologiczne, czynniki genetyczne oraz podobne wyzwania edukacyjne i społeczne. Dalsze badania mogą pomóc w zrozumieniu wspólnych mechanizmów i opracowaniu bardziej kompleksowych strategii wsparcia dla osób dotkniętych tymi zaburzeniami.

Polecany podcast:

W podcaście Cezarego Ciszewskiego ze Studia Wolny Mikrofon pojawia się specjalistka od ADHD z Amsterdamu . Nika Dybalska jest emigrantką polską w Holandii od 15 lat . Uczy licealistów i zdobywa stopnie naukowe jako lingwistka . Na co dzień ma do czynienia z adehadowcami nastolatkami z Amsterdamu . Jest także matką jednego z nich . Opowiada o tym jak zdecydowała że dziecku zostanie wydana diagnoza a potem leki na ADHD . Jako mama dziecka z ADHD i specjalistka w tej dziedzinie szczegółowo opowiada o tej często występującej u dzieci z Holandii przypadłości . Opowiada też o egzaminach na prawo jazdy w Holandii , które obowiązują zdiagnozowanych . Co roku trzeba robić taki egzamin albo traci się prawo do ubezpieczenia przy wypadku . Cezary Ciszewski był korespondentem radiowym w Amsterdamie i będąc dobrze zorientowanym w holenderskiej rzeczywistości wspólnie z Niką wydobywa świat ADHD tego super nowoczesnego społeczeństwa . Dobrze się złożyło też , że kilka lat wcześniej Cezary Ciszewski zrealizował do swojego programu Wolny Ekran reportaż o życiu Niki Dybalskiej w dzielnicy Bejmler pod Amsterdamem gdzie mieszka 156 narodów tworząc największe blokowisko w Europie .