Zajęcia Rewalidacyjne: „Jesień” dla przedszkolaków ze spektrum autyzmu

Trudności komunikacyjne, motoryczne, poznawcze i społeczne u przedszkolaków ze spektrum autyzmu

Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) są złożonymi zaburzeniami neurorozwojowymi, które wpływają na wiele obszarów funkcjonowania dziecka, w tym na umiejętności komunikacyjne, motoryczne, poznawcze i społeczne. U przedszkolaków ze spektrum autyzmu te trudności mogą przyjmować różnorodne formy, co wymaga indywidualnego podejścia do planowania zajęć edukacyjnych i terapeutycznych. W zrozumieniu tych trudności kluczowe jest przyjrzenie się każdemu z obszarów w kontekście rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym.

Trudności komunikacyjne

Dzieci ze spektrum autyzmu często wykazują znaczące trudności w zakresie komunikacji, zarówno werbalnej, jak i niewerbalnej. Mogą mieć opóźnienia w rozwoju mowy, ograniczony zasób słów, a także trudności z rozumieniem i stosowaniem języka w kontekstach społecznych. Typowe objawy to echolalia (powtarzanie słów lub zdań bez pełnego zrozumienia ich znaczenia), trudności z inicjowaniem i podtrzymywaniem dialogu, a także nieumiejętność dostosowania tonu głosu, mimiki i gestów do sytuacji społecznych (Tager-Flusberg & Kasari, 2013).

Dzieci w wieku przedszkolnym mogą również mieć problemy z wyrażaniem swoich potrzeb, emocji i myśli. Mogą nie wiedzieć, jak poprosić o pomoc, wyrazić niezadowolenie, lub nie być w stanie zrozumieć, co inni do nich mówią, zwłaszcza jeśli komunikaty są złożone lub niejasne (Paul, 2008). Te trudności mogą prowadzić do frustracji, lęku, a czasem do wystąpienia zachowań trudnych, takich jak agresja czy wycofanie społeczne.

Trudności motoryczne

Wielu przedszkolaków ze spektrum autyzmu doświadcza trudności motorycznych, które mogą obejmować zarówno motorykę dużą (ruchy całego ciała), jak i małą (precyzyjne ruchy dłoni i palców). Mogą występować problemy z koordynacją ruchową, równowagą, planowaniem ruchów (dyspraksia), a także z wykonywaniem precyzyjnych czynności, takich jak rysowanie, pisanie, czy manipulowanie małymi przedmiotami (Hilton et al., 2007).

Dzieci ze spektrum autyzmu często mają trudności z integracją sensoryczną – przetwarzaniem informacji zmysłowych (wzrokowych, słuchowych, dotykowych, węchowych, smakowych). Mogą być nadwrażliwe (np. unikanie dotyku, hałasu) lub niewrażliwe (np. poszukiwanie intensywnych wrażeń zmysłowych) na bodźce zewnętrzne. Problemy te mogą wpływać na ich umiejętność uczestniczenia w typowych aktywnościach przedszkolnych, takich jak zabawy ruchowe, malowanie czy zabawy konstrukcyjne (Ayres, 2005).

Trudności poznawcze

Dzieci ze spektrum autyzmu mogą mieć zróżnicowane profile poznawcze – niektóre z nich wykazują opóźnienia w rozwoju poznawczym, inne mają zdolności intelektualne w granicach normy, a nawet powyżej normy, ale z nietypowym rozkładem umiejętności (Lord et al., 2000). Trudności poznawcze mogą obejmować problemy z rozumieniem pojęć abstrakcyjnych, planowaniem i organizowaniem działań, a także z koncentracją uwagi i elastycznym myśleniem.

Ważnym aspektem trudności poznawczych jest również ograniczona zdolność do generalizowania wiedzy i umiejętności z jednego kontekstu do innego. Dzieci te mogą nauczyć się pewnych zachowań lub umiejętności w jednym środowisku (np. w klasie), ale mieć trudność z ich zastosowaniem w innych sytuacjach (np. w domu, na placu zabaw). Ograniczenia te mogą wpływać na ich zdolność do uczenia się poprzez obserwację i naśladowanie, co jest kluczowym elementem rozwoju przedszkolnego (Schopler, Mesibov, & Kunce, 1998).

Trudności społeczne

Problemy społeczne są jednym z podstawowych wyzwań, z jakimi zmagają się dzieci ze spektrum autyzmu. W wieku przedszkolnym dzieci te mogą mieć trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem kontaktów z rówieśnikami, interpretowaniem intencji i emocji innych osób, a także z rozumieniem zasad społecznych, takich jak dzielenie się, czekanie na swoją kolej czy reagowanie na sygnały społeczne (Klin et al., 2007).

Dzieci ze spektrum autyzmu często preferują samotną zabawę, unikają kontaktu wzrokowego, a ich interakcje z rówieśnikami mogą być ograniczone do prostych, powtarzalnych zachowań. Mogą nie rozumieć konwencji społecznych, co może prowadzić do konfliktów, nieporozumień lub unikania interakcji przez innych (Howlin et al., 2009). Te trudności mogą również utrudniać rozwój umiejętności takich jak empatia, współpraca, czy rozwiązywanie konfliktów.

Znaczenie zajęć rewalidacyjnych w kontekście trudności spektrum autyzmu ASD

Zajęcia rewalidacyjne dla przedszkolaków ze spektrum autyzmu mają na celu wsparcie rozwoju tych kluczowych obszarów – komunikacyjnego, motorycznego, poznawczego i społecznego – poprzez dostarczanie odpowiednio dostosowanych i angażujących aktywności edukacyjnych. Dla dzieci w wieku przedszkolnym, które uczą się najlepiej w trakcie zabawy i bezpośrednich doświadczeń, zajęcia o tematyce jesiennej mogą stanowić doskonałą okazję do integracji różnorodnych umiejętności i wzmocnienia ich w przyjaznym i zrozumiałym dla dziecka kontekście.

Temat jesieni jest bogaty w różnorodne bodźce wizualne, dotykowe i dźwiękowe, które mogą wspierać integrację sensoryczną, rozwijać umiejętności motoryczne (np. poprzez manipulację naturalnymi materiałami), a także wzmacniać zdolności poznawcze i społeczne poprzez interakcje grupowe, zabawy symulacyjne i ćwiczenia językowe. Dzięki zastosowaniu tematyki jesiennej, dzieci mogą uczyć się w sposób holistyczny, łącząc doświadczenia poznawcze, emocjonalne, społeczne i ruchowe, co jest kluczowe dla ich wszechstronnego rozwoju.

Zrozumienie trudności komunikacyjnych, motorycznych, poznawczych i społecznych u dzieci ze spektrum autyzmu jest kluczowe dla skutecznego planowania zajęć rewalidacyjnych. Indywidualne podejście, dostosowanie metod i narzędzi edukacyjnych do potrzeb każdego dziecka oraz integracja różnych obszarów rozwojowych są podstawą efektywnej terapii i edukacji przedszkolnej. Zajęcia tematyczne o jesieni stanowią doskonałą okazję do wspierania tych procesów w sposób przyjazny, angażujący i dostosowany do poziomu rozwoju przedszkolaka.

Oto przykładowy plan zajęć rewalidacyjnych dla przedszkolaków ze spektrum autyzmu, skupiający się na temacie jesieni. Zajęcia są dostosowane do wieku przedszkolnego i mają na celu rozwijanie umiejętności komunikacyjnych, motorycznych, poznawczych i społecznych dzieci poprzez aktywności związane z jesienią.

Zajęcia Rewalidacyjne: „Jesień” dla przedszkolaków ze spektrum autyzmu

Cel główny:

Rozwijanie umiejętności komunikacyjnych, poznawczych, motorycznych i społecznych przedszkolaków ze spektrum autyzmu poprzez zabawy i ćwiczenia związane z tematem jesieni.

Cele szczegółowe:

1. Uczeń będzie potrafił rozpoznawać i nazywać elementy związane z jesienią (liście, kasztany, żołędzie, deszcz, wiatr).
2. Uczeń będzie rozwijał umiejętności komunikacyjne poprzez używanie słów i zdań związanych z tematem zajęć (np. „To jest liść”, „Pada deszcz”).
3. Uczeń będzie rozwijał umiejętności motoryczne, takie jak chwytanie, lepienie, malowanie.
4. Uczeń będzie uczestniczył w zabawach grupowych, rozwijając umiejętności społeczne, takie jak współpraca i dzielenie się.

Struktura zajęć:

Każde zajęcia trwają około 45 minut i są podzielone na kilka modułów.

Moduł 1: Powitanie i wprowadzenie do tematu (5-10 minut)

• Czas trwania: 5-10 minut
• Opis: Nauczyciel wita dzieci w kręgu, używając piosenki powitalnej lub rymowanki o jesieni. Następnie wprowadza temat zajęć, pokazując obrazki lub rekwizyty związane z jesienią (liście, kasztany, żołędzie, parasol, kalosze).
• Ćwiczenia:
  • Rozmowa na temat jesieni: Nauczyciel zadaje proste pytania, np. „Co widzicie na obrazku?”, „Jakie kolory mają liście jesienią?” Dzieci odpowiadają, wskazując na obrazki lub używając prostych słów.
  • Prezentacja sensoryczna: Nauczyciel prezentuje dzieciom różne materiały związane z jesienią (liście, kasztany, mech) i pozwala dzieciom je dotykać, wąchać i opisywać. To ćwiczenie rozwija sensorykę oraz komunikację, zachęcając dzieci do opowiadania o swoich wrażeniach.

Moduł 2: Zabawy ruchowe nawiązujące do jesieni (10 minut)

• Czas trwania: 10 minut
• Opis: Dzieci biorą udział w zabawach ruchowych, które naśladują zjawiska jesienne, rozwijając jednocześnie koordynację ruchową i integrację sensoryczną.
• Ćwiczenia:
  • „Spadające liście”: Dzieci stoją w kole, a nauczyciel mówi: „Spadają liście!” i pokazuje, jak delikatnie upadać na ziemię, naśladując liście spadające z drzew. Dzieci powtarzają ruchy, podnosząc ręce wysoko i powoli opadając na podłogę. Można do tego wykorzystać muzykę relaksacyjną.
  • „Deszcz i słońce”: Dzieci biegają swobodnie po sali, kiedy nauczyciel mówi: „Deszcz!” – dzieci stają w miejscu i udają, że otwierają parasol, a kiedy nauczyciel mówi: „Słońce!” – dzieci biegną dalej, skaczą i machają rękami, udając promienie słońca.

Moduł 3: Praca plastyczna – „Jesienne drzewo” (10-15 minut)

• Czas trwania: 10-15 minut
• Opis: Dzieci tworzą swoje własne jesienne drzewa, co pozwala rozwijać umiejętności motoryczne (chwytanie, malowanie, klejenie) i kreatywność.
• Ćwiczenia:
  • Tworzenie jesiennego drzewa z użyciem różnych materiałów: Każde dziecko dostaje kartkę papieru z narysowanym pniem drzewa. Dzieci przyklejają kolorowe liście (prawdziwe lub wycięte z papieru), kasztany, żołędzie, a także malują farbami, aby stworzyć korony drzew w jesiennych barwach.
  • Rozmowa o pracy plastycznej: Podczas tworzenia, nauczyciel zachęca dzieci do opowiadania, co robią, używając pytań pomocniczych: „Jakie kolory mają liście na Twoim drzewie?”, „Co jeszcze możemy dodać do naszego drzewa?”.

Moduł 4: Zabawa sensoryczna – „Kosz jesiennych skarbów” (10 minut)

• Czas trwania: 10 minut
• Opis: Dzieci bawią się w poszukiwanie „skarbów jesieni”, co wspiera rozwój sensoryczny oraz motoryczny, a także wzmacnia zdolności komunikacyjne.
• Ćwiczenia:
  • Kosz pełen jesieni: Nauczyciel przygotowuje kosz z różnymi materiałami związanymi z jesienią (liście, kasztany, żołędzie, kawałki kory, mech). Dzieci kolejno wkładają ręce do kosza, starając się wyciągnąć jeden przedmiot bez patrzenia, a następnie próbują go opisać słowami („To jest liść”, „Jest brązowy”, „To jest kasztan”).
  • Zabawa „Zgadnij, co to jest?”: Nauczyciel wyciąga jeden przedmiot z kosza i opisuje go słowami, bez pokazywania go dzieciom. Dzieci muszą odgadnąć, co to jest, a następnie mogą spróbować zrobić to samo.

Moduł 5: Podsumowanie i zakończenie zajęć (5 minut)

• Czas trwania: 5 minut
• Opis: Nauczyciel podsumowuje zajęcia, przypomina najważniejsze elementy i zachęca dzieci do dzielenia się swoimi wrażeniami.
• Ćwiczenia:
  • Rozmowa o jesieni: Nauczyciel pyta dzieci, co zapamiętały z zajęć, co im się podobało, co było dla nich nowe. Dzieci mogą wskazywać obrazki lub odpowiadać na proste pytania.
  • Piosenka pożegnalna: Zajęcia kończą się piosenką lub rymowanką o jesieni, aby utrwalić temat i zakończyć spotkanie w przyjaznej atmosferze.

Materiały i zasoby:

• Karty obrazkowe przedstawiające jesienne elementy (liście, kasztany, żołędzie, deszcz, parasol).
• Prawdziwe liście, kasztany, żołędzie, kawałki kory, mech.
• Farby, klej, nożyczki, papier kolorowy, kredki.
• Kosz na jesienne skarby.
• Muzyka relaksacyjna i/lub piosenki o jesieni.

Podsumowanie zajęć:

Plan zajęć o tematyce jesiennej jest dostosowany do potrzeb przedszkolaków ze spektrum autyzmu i integruje różnorodne aktywności, które rozwijają umiejętności komunikacyjne, motoryczne i społeczne dzieci. Wykorzystanie tematów związanych z jesienią oraz bogactwa sensorycznych i kreatywnych aktywności sprawia, że zajęcia są interesujące i angażujące dla dzieci, co sprzyja ich rozwojowi w przyjaznej atmosferze.

Bibliografia

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
2. Ayres, A. J. (2005). Sensory Integration and the Child. Los Angeles, CA: Western Psychological Services.
3. Ganz, J. B., Earles-Vollrath, T. L., Heath, A. K., Parker, R. I., Rispoli, M. J., & Duran, J. B. (2012). A meta-analysis of single-case research studies on aided augmentative and alternative communication systems with individuals with autism spectrum disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 42(1), 60-74.
4. Hilton, C. L., Zhang, Y., Whilte, M. R., Klohr, C. L., & Constantino, J. N. (2007). Motor impairments in children with autism spectrum disorders. Developmental Medicine & Child Neurology, 49(11), 843-846.
5. Howlin, P., Baron-Cohen, S., & Hadwin, J. (2009). Teaching Children with Autism to Mind-Read: A Practical Guide. Chichester, UK: John Wiley & Sons.
6. Klin, A., Jones, W., Schultz, R., Volkmar, F., & Cohen, D. (2007). Defining and quantifying the social phenotype in autism. American Journal of Psychiatry, 159(6), 895-908.
7. Lord, C., Rutter, M., & Le Couteur, A. (2000). Autism Diagnostic Interview-Revised: A revised version of a diagnostic interview for caregivers of individuals with possible pervasive developmental disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 24(5), 659-685.
8. Paul, R. (2008). Language Disorders from Infancy through Adolescence: Assessment and Intervention (3rd ed.). St. Louis, MO: Mosby Elsevier.
9. Prizant, B. M., & Rydell, P. J. (1984). Analysis of functions of delayed echolalia in autistic children. Journal of Speech and Hearing Research, 27(2), 183-192.
10. Schopler, E., Mesibov, G. B., & Kunce, L. J. (1998). Asperger Syndrome or High-Functioning Autism?. New York, NY: Plenum Press.
11. Tager-Flusberg, H., & Kasari, C. (2013). Minimally verbal school-aged children with autism spectrum disorder: The neglected end of the spectrum. Autism Research, 6(6), 468-478.