Skuteczne zabawy i ćwiczenia, które pomogą dzieciom lepiej rozumieć emocje i potrzeby innych.

Empatia jest jedną z kluczowych kompetencji społeczno-emocjonalnych, która kształtuje sposób, w jaki dzieci budują relacje z innymi oraz reagują na emocje i potrzeby otoczenia. Badania psychologiczne wskazują, że zdolność do empatii rozwija się już we wczesnym dzieciństwie i ma fundamentalne znaczenie dla późniejszych interakcji międzyludzkich, kształtowania postaw prospołecznych oraz budowania poczucia wspólnoty.

W artykule przedstawiono sprawdzone strategie rozwijania empatii u dzieci w wieku przedszkolnym poprzez odpowiednio dobrane zabawy i ćwiczenia.

1. Czym jest empatia i dlaczego warto ją rozwijać u dzieci?

Empatia to zdolność do rozpoznawania, rozumienia i współodczuwania emocji innych osób. Według psychologów empatia składa się z dwóch głównych komponentów:

• Empatii poznawczej, czyli umiejętności rozumienia perspektywy innych osób,
• Empatii emocjonalnej, polegającej na współodczuwaniu stanów emocjonalnych innych ludzi.

U dzieci w wieku przedszkolnym empatia dopiero się rozwija, dlatego niezwykle istotne jest wprowadzanie działań wspierających tę kompetencję, takich jak modelowanie właściwych zachowań, stosowanie narracji emocjonalnej oraz angażowanie w interakcje oparte na współpracy i wzajemnym wsparciu.

Korzyści płynące z rozwijania empatii u przedszkolaków obejmują:

✔ Lepszą zdolność do budowania pozytywnych relacji z rówieśnikami,
✔ Większą gotowość do pomagania innym i dzielenia się,
✔ Skuteczniejsze rozwiązywanie konfliktów,
✔ Zmniejszenie poziomu agresji i impulsywności,
✔ Kształtowanie postawy akceptacji i szacunku wobec różnorodności.

2. Zabawy i ćwiczenia rozwijające empatię u przedszkolaków

🔹 „Jak się czujesz?” – nauka rozpoznawania emocji

Cel: Rozwijanie umiejętności rozpoznawania i nazywania emocji u siebie i innych.
Opis: Nauczyciel pokazuje dzieciom ilustracje przedstawiające różne emocje (radość, smutek, złość, strach, zdziwienie) i prosi je o nazwanie uczuć, jakie mogą odczuwać osoby na obrazkach. Następnie dzieci odgrywają mimiką i gestami wybrane emocje, a reszta grupy zgaduje, co one wyrażają.
Korzyści: Kształtowanie świadomości emocjonalnej, rozwijanie wrażliwości na potrzeby innych.

🔹 „Moje supermoce – jak mogę pomóc innym?”

Cel: Wzmacnianie postaw prospołecznych i umiejętności dostrzegania potrzeb innych.
Opis: Dzieci siadają w kręgu i opowiadają, jak mogą pomóc koledze, który np. zgubił zabawkę, jest smutny lub potrzebuje wsparcia w zadaniu. Nauczyciel podkreśla, że każdy ma „supermoc” pomagania innym, np. poprzez dobre słowo, uśmiech czy działanie.
Korzyści: Kształtowanie nawyku udzielania pomocy, wzmacnianie więzi grupowych.

🔹 „Lustro emocji” – ćwiczenie na empatię emocjonalną

Cel: Nauka współodczuwania i dostrzegania emocji w zachowaniu innych.
Opis: Nauczyciel losowo wybiera dziecko, które pokazuje jakąś emocję (np. radość, smutek, zdenerwowanie). Pozostałe dzieci naśladują wyraz twarzy i mowę ciała kolegi, starając się wczuć w jego stan emocjonalny. Po zabawie następuje rozmowa o tym, jakie emocje były trudne do odgadnięcia i jak można rozpoznawać je w codziennym życiu.
Korzyści: Rozwijanie zdolności rozumienia emocji, wzmacnianie empatii emocjonalnej.

🔹 „Bajki o przyjaźni” – czytanie i rozmowa o emocjach

Cel: Kształtowanie umiejętności rozumienia emocji poprzez opowieści.
Opis: Wspólne czytanie bajek i historyjek o przyjaźni, współpracy i pomocy innym (np. „Franklin i jego przyjaciele”, „Tupcio Chrupcio i magiczne słowa”). Po lekturze nauczyciel zadaje dzieciom pytania:

• Jak czuł się główny bohater?
• Czy ktoś mu pomógł?
• Jak byście postąpili w jego sytuacji?
  Korzyści: Rozwijanie zdolności analizy emocjonalnej, nauka empatii przez narrację.

🔹 „Co by było, gdyby…” – rozwijanie perspektywy innych

Cel: Uczenie dzieci dostrzegania różnych punktów widzenia.
Opis: Nauczyciel zadaje dzieciom pytania typu:

• „Co by było, gdybyś zobaczył, że kolega płacze?”
• „Co by było, gdybyś zgubił ulubioną zabawkę?”
  Dzieci odpowiadają, próbując wczuć się w sytuację i zastanowić, jak by się czuły oraz jak można by pomóc.
  Korzyści: Rozwijanie empatii poznawczej, kształtowanie postawy refleksyjnej.

3. Wskazówki dla nauczycieli i rodziców

✔ Modelowanie empatii – dzieci uczą się przez obserwację, dlatego kluczowe jest okazywanie im wsparcia i zrozumienia w codziennych sytuacjach.
✔ Docenianie prospołecznych zachowań – chwaląc dziecko za pomoc innym, wzmacniamy nawyk empatycznego reagowania.
✔ Rozmowy o emocjach – codzienne pytania o samopoczucie dziecka i refleksja nad sytuacjami z życia codziennego pomagają rozwijać inteligencję emocjonalną.
✔ Kreowanie sytuacji wymagających współpracy – gry zespołowe, wspólne projekty i zabawy grupowe uczą dzieci współdziałania i wzajemnego wspierania się.

Podsumowanie

Rozwijanie empatii u przedszkolaków to proces wymagający świadomego zaangażowania zarówno nauczycieli, jak i rodziców. Proste zabawy i ćwiczenia, bazujące na emocjonalnych doświadczeniach dzieci, mogą skutecznie wspierać kształtowanie tej ważnej kompetencji. Poprzez systematyczne działania edukacyjne możliwe jest wychowanie pokolenia, które cechuje większa otwartość, współczucie i umiejętność budowania pozytywnych relacji.

➡ Jakie jeszcze aktywności stosujesz, by rozwijać empatię u dzieci? Szukaj inspiracji na naszej stronie smart-sens.org #empatia!