Wprowadzenie: Dziecko, które czuje za dużo
Niektóre dzieci nie potrafią opisać swoich emocji, ale ich ciała krzyczą — napięciem, ucieczką, złością, wycofaniem. Mają trudność z wyrażaniem uczuć, nie rozumieją reguł społecznych, nie potrafią nawiązać relacji, choć bardzo tego potrzebują. Takie dzieci nie są „trudne”. Są zranione, przebodźcowane lub niezrozumiane.
Jak pisał Carl R. Rogers, twórca psychologii humanistycznej:
„Najbardziej osobistą prawdą każdego dziecka jest jego uczucie. Gdy jest przyjęte i zaakceptowane, otwiera się droga do zmiany.”
Terapia pedagogiczna może być kluczem do tej zmiany. To nie tylko wsparcie poznawcze, ale przede wszystkim bezpieczna przestrzeń, gdzie dziecko uczy się siebie.
Czym są trudności emocjonalne i społeczne?
Dzieci z takimi trudnościami mogą przejawiać:
- nadmierne wybuchy złości lub wycofanie,
- problemy w relacjach z rówieśnikami,
- lęk społeczny, nieśmiałość lub agresję jako formę obrony,
- brak empatii lub trudności z odczytywaniem emocji innych,
- impulsywność, brak kontroli zachowań.
Najczęściej towarzyszą one dzieciom z ADHD, ASD, zaburzeniami lękowymi lub po doświadczeniach traumatycznych.
Cele terapii pedagogicznej w pracy z emocjami i relacjami
- Rozpoznawanie i nazywanie emocji – „Co czuję?”
- Regulowanie emocji – „Co mogę zrobić, gdy czuję złość?”
- Rozwijanie empatii i teorii umysłu – „Co może czuć ktoś inny?”
- Trening komunikacji i współpracy – „Jak mogę powiedzieć, co potrzebuję?”
- Budowanie poczucia bezpieczeństwa i sprawczości – „Jestem ważny.”
Scenariusz zajęć: „Mam prawo czuć to, co czuję”
Czas trwania: 45 minut
Grupa: 1–3 dzieci w wieku 7–10 lat
Miejsce: Sala terapii pedagogicznej lub gabinet
1. Krąg zaufania – powitanie (5 minut)
- Dzieci siedzą w kole. Terapeuta prosi: „Powiedz dziś jedno słowo, które opisuje, jak się czujesz.”
- Można użyć kart z buźkami (emocje) lub kolorów.
Cel: rozwijanie świadomości emocjonalnej, budowanie bezpiecznej atmosfery.
2. Opowieść terapeutyczna – „Kamyczek Złości” (10 minut)
Rozbudowana wersja „Kamyczka Złości” znajduje się na końcu artykułu.
- Terapeuta czyta lub opowiada historię o chłopcu, który zbierał do plecaka „emocjonalne kamyczki” – każdy z nich to uczucie, którego nie potrafił wypowiedzieć.
- Na koniec bohater mówi: „Już wiem, że mogę wyjąć je i pokazać. Nie są złe – są moje.”
Pytania do rozmowy:
- Jakie kamyczki nosisz w plecaku?
- Co się dzieje, gdy nosimy je za długo?
Cel: identyfikacja emocji, metaforyczne ujęcie trudnych stanów.
3. Ćwiczenie: „Emocjonalne termometry” (10 minut)
- Dzieci dostają planszę z termometrem (0–5).
- Opisują, jak mocno dziś czują: radość, smutek, złość, strach.
- Dorysowują symbole: słoneczko, chmurka, piorun, krople.
Cel: rozwijanie umiejętności oceny intensywności emocji i ich wizualizacji.
4. Ruch: „Co robi złość, a co spokój?” (5 minut)
- Na hasło „ZŁOŚĆ” – dzieci maszerują, tupią, tupią nogami.
- Na hasło „SPOKÓJ” – zatrzymują się, kładą rękę na sercu, oddychają głęboko.
Cel: ćwiczenie samoregulacji przez ciało, rozróżnianie stanów.
5. Zadanie plastyczne: „Serce z przestrzenią na emocje” (10 minut)
- Dzieci dostają kontur serca i kolorowe wycinki z gazet.
- Wybierają obrazy i kolory, które pasują do ich emocji dziś.
Cel: ekspresja emocjonalna w formie symbolicznej, rozwój kreatywności.
6. Podsumowanie: „Co zapamiętałem?” (5 minut)
- Każde dziecko kończy zdanie:
„Dziś nauczyłem się, że emocje…”
„Dziś zrozumiałem, że kiedy jestem zły, mogę…”
Cel: refleksja, utrwalenie, afirmacja emocjonalnej sprawczości.
Wskazówki dla terapeuty i nauczyciela
„Nie można pomóc dziecku z problemami emocjonalnymi, jeśli nie widzi się jego potrzeby bycia zauważonym, a nie ocenianym.” – Jesper Juul
- Nigdy nie nazywaj dziecka „trudnym” – nazwij trudność, nie tożsamość.
- Prowadź rozmowy językiem prostym i obrazowym: „Złość to jak burza – ale po niej może przyjść słońce”.
- Dziecko uczy się najpierw poprzez doświadczenie, potem przez słowo.
- Reaguj na sygnały ciała: napięcie, krzyk, milczenie – to forma komunikatu.
- Wzmacniaj empatię nie przez moralizowanie, ale przez modelowanie: „Ja też czasem czuję złość – wtedy oddycham powoli.”
Długofalowe efekty terapii pedagogicznej:
✅ Lepsza samoświadomość emocjonalna
✅ Zmniejszenie wybuchów i impulsywności
✅ Rozwój relacji rówieśniczych
✅ Większe poczucie bezpieczeństwa w grupie
✅ Gotowość do mówienia o sobie i słuchania innych
Podsumowanie
Terapia pedagogiczna w pracy z dziećmi z trudnościami emocjonalnymi i społecznymi to nie „naprawianie” dziecka, ale towarzyszenie mu w odkrywaniu świata emocji i relacji. W tej pracy najważniejsze nie są narzędzia, ale obecność i zaufanie, które leczy.
Najczęstsze pytania
Jak często organizować zajęcia terapeutyczne dla dziecka z trudnościami emocjonalnymi?
Najlepiej minimum raz w tygodniu, regularnie przez kilka miesięcy. Częstotliwość zależy od nasilenia trudności i wieku dziecka.
Czy można prowadzić takie zajęcia w grupie klasowej?
Tak, pod warunkiem zapewnienia bezpiecznej atmosfery i stosowania technik wspierających, np. metoda kręgu, drama, bajkoterapia.
Jak rodzic może wspierać dziecko w domu?
Poprzez rozmowy o emocjach, wspólne czytanie książek o uczuciach, wspieranie w trudnych momentach bez oceniania. Warto też korzystać z kart emocji i dzienniczka nastroju.
Opowieść terapeutyczna: „Kamyczek Złości”
Dla dzieci w wieku 6–10 lat, czas trwania: ok. 10 minut
📖 Narracja do przeczytania lub opowiedzenia
Za siedmioma pagórkami, za łąką pełną chabrów i maków, mieszkał chłopiec o imieniu Leon. Leon był zwyczajnym chłopcem – lubił bawić się klockami, biegać po trawie i przytulać się do swojej mamy. Ale miał pewien sekret, o którym nie mówił nikomu.
Codziennie, gdy coś go złościło, smuciło albo zawstydzało, Leon brał mały kamyczek i wkładał go do plecaka, który zawsze miał przy sobie. To był plecak emocji – ale nikt o nim nie wiedział. Leon nie krzyczał, nie płakał, nie mówił, że coś jest nie tak. Po prostu zbierał kamyczki.
🪨 Kiedy pani w szkole powiedziała: „Znowu źle napisałeś literkę”, poczuł zawstydzenie – kamyczek szary i zimny.
🪨 Kiedy kolega nie zaprosił go do zabawy – poczuł smutek – kamyczek był granatowy jak noc.
🪨 A kiedy mama powiedziała: „Nie przeszkadzaj, mam pracę!”, poczuł złość – kamień czerwony, ciężki i gorący.
Dzień po dniu plecak stawał się coraz cięższy. Leon czasem miał ochotę krzyczeć albo rzucić czymś o ścianę, ale nie rozumiał, dlaczego tak się czuje. Innego dnia w ogóle nie chciał wstać z łóżka. Plecak był zbyt ciężki, choć nikt go nie widział.
Pewnego popołudnia Leon spotkał starą kobietę, która siedziała na ławce w parku i robiła coś bardzo dziwnego. Z ogromnego worka wyciągała kamyczki i wrzucała je do stawu.
— Co pani robi? — zapytał Leon.
— Opróżniam plecak, który nosiłam przez całe życie — odpowiedziała z uśmiechem. — Każdy kamyczek to uczucie, którego się bałam albo wstydziłam. Ale dziś już wiem, że wszystkie te emocje były ważne. Nie były złe. Były moje.
Leon usiadł obok niej, wyjął swój plecak i… po raz pierwszy zajrzał do środka. Było tam tak wiele kamyków!
Trzymając czerwony kamień złości w dłoni, zapytał:
— Czy mogę się go pozbyć?
— Złość to nie wróg — powiedziała kobieta. — To posłaniec. Chce ci coś powiedzieć. Gdy ją usłyszysz, nie musisz już jej dźwigać. Możesz ją wypuścić. Wyrzucić. Poczuć ulgę.
Leon po raz pierwszy opowiedział komuś o tym, co czuł. O tym, że czasem chciał płakać, krzyczeć albo zniknąć.
Potem wrócił do domu i wyjął z plecaka kilka kamyków. Ułożył je na półce i powiedział:
— Już wiem, że mogę je wyjąć i pokazać. Nie są złe – są moje.
🎯 Cel terapeutyczny opowieści
- Ułatwienie dzieciom rozpoznawania i nazywania własnych emocji.
- Pokazanie, że emocje – także te trudne – są naturalne i nie trzeba ich „chować”.
- Wprowadzenie symboliki „kamyczków” jako formy emocjonalnego bagażu.
- Nauka, że rozmowa o uczuciach może przynieść ulgę.
💬 Pytania do rozmowy z dziećmi po opowieści
- Jakie kamyczki nosisz w swoim plecaku?
(np. złość, smutek, lęk, samotność, rozczarowanie) - Który z kamyczków jest najcięższy? Dlaczego?
- Co się dzieje, gdy zbyt długo trzymamy emocje w środku?
- Czy łatwiej jest mówić o emocjach, gdy wyobrazimy je sobie jako kamyczki?
- Jak możemy „wyjąć” kamyczek, który nas przygniata?
(np. porozmawiać, narysować, oddychać, przytulić się do kogoś)
🌿 Dalsze działania
Po tej opowieści możesz zaproponować dziecku:
- Zrobienie własnych kamyków emocji (z plasteliny, masy solnej, kolorowych papierów).
- Skrzynkę Uczuć – pudełko, do którego dziecko wrzuca kartki z opisem emocji.
- Mapa Emocji – plansza z kolorowymi strefami, np. „tu jestem, gdy się złoszczę”, „tu, gdy jestem spokojny”.
smart-sens.org 
