Współczesna szkoła, otwierając się na potrzeby uczniów ze zróżnicowanymi możliwościami, stawia przed pedagogami specjalnymi zadanie wyjątkowe i odpowiedzialne: tworzenie skutecznego, realnego i indywidualnie dopasowanego IPET-u, czyli Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego.
Ten dokument to nie tylko wymóg prawny – to kompas, który prowadzi nauczyciela przez złożoną mapę potrzeb edukacyjnych, emocjonalnych i społecznych dziecka z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego.
🎓 Czym jest IPET?
IPET to plan działań edukacyjnych i terapeutycznych dla ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, wydane przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną. Tworzony jest przez zespół specjalistów pracujących z uczniem i zawiera:
- szczegółową diagnozę funkcjonowania dziecka,
- analizę potrzeb i trudności,
- cele edukacyjne i terapeutyczne,
- metody i formy pracy,
- sposoby monitorowania postępów,
- dostosowania w zakresie treści, metod i organizacji nauczania.
„Indywidualizacja to nie przywilej, lecz konieczność, by edukacja była sprawiedliwa” – prof. Bogusław Śliwerski.
🧠 Kto tworzy IPET?
W skład zespołu tworzącego IPET wchodzą:
- nauczyciel prowadzący,
- pedagog specjalny,
- wychowawca klasy,
- psycholog szkolny,
- logopeda (jeśli uczeń korzysta z terapii),
- inni specjaliści (np. terapeuta SI, doradca zawodowy),
- rodzice/opiekunowie,
- oraz uczeń – w miarę jego możliwości i wieku.
🛠️ Struktura IPET-u – krok po kroku
1. Dane formalne
Imię i nazwisko ucznia, klasa, numer orzeczenia, nazwa placówki, data opracowania i aktualizacji IPET-u.
2. Wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia (WOPFU)
To serce IPET-u. Opisuje funkcjonowanie ucznia w różnych obszarach: poznawczym, emocjonalnym, społecznym, ruchowym, językowym i sensorycznym.
3. Cele edukacyjno-terapeutyczne
Muszą być SMART – czyli konkretne, mierzalne, osiągalne, istotne i określone w czasie. Ustalane są indywidualnie, np.:
- Społeczny: „Uczeń nazywa emocje swoje i kolegów w sytuacjach szkolnych.”
- Edukacyjny: „Uczeń wykonuje polecenia w formie dwuczłonowej z pomocą piktogramów.”
4. Zalecane metody pracy
Dobierane w zależności od potrzeb ucznia. Mogą to być:
- strukturalne wsparcie metodą TEACCH,
- komunikacja alternatywna (AAC, PECS),
- techniki relaksacyjne,
- indywidualizacja materiałów edukacyjnych.
5. Zakres dostosowań
Dotyczą one:
- organizacji lekcji (np. miejsce siedzenia, czas pracy),
- form sprawdzania wiedzy (test ustny zamiast pisemnego),
- treści nauczania (np. selekcja materiału),
- oceniania (indywidualne kryteria sukcesu).
6. Monitorowanie efektów
Każdy IPET powinien zawierać sposób dokumentowania postępów:
- zeszyt obserwacji,
- arkusze ewaluacyjne,
- prace ucznia,
- opinie specjalistów.
👣 Kiedy i jak aktualizować IPET?
IPET podlega aktualizacji co najmniej raz w roku szkolnym lub w sytuacji:
- zmiany orzeczenia,
- wyraźnego postępu lub regresu ucznia,
- zmiany szkoły lub formy nauczania.
Zaleca się, by dokument był „żywy” – dostosowywany dynamicznie do rzeczywistych potrzeb dziecka.
🧩 Przykład zastosowania IPET – case study
Uczeń: Janek, lat 9, diagnoza: Zespół Aspergera
Cel główny: Rozwijanie umiejętności społecznych.
Metody: trening TUS, historyjki społeczne, wizualizacje.
Dostosowanie: siedzi blisko nauczyciela, ma własny plan dnia z piktogramami.
Postęp: po 3 miesiącach samodzielnie inicjuje kontakt z kolegą w zabawie.
📚 IPET a inne dokumenty – czym się różni?
| Dokument | Co zawiera? | Dla kogo? |
|---|---|---|
| IPET | Cele, metody, dostosowania, działania terapeutyczne | Uczeń z orzeczeniem |
| PDW | Plan działań wspierających | Uczeń z opinią z PPP |
| WOPFU | Wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia | Część IPET-u |
| ARKUSZ DOSTOSOWAŃ | Dostosowanie treści i formy sprawdzianów | Wszyscy uczniowie, wg potrzeb |
💡 Dobre praktyki przy tworzeniu IPET
- Zbieraj informacje z różnych źródeł – wywiady, obserwacje, dokumentacja PPP.
- Rozmawiaj z uczniem – zapytaj, co mu pomaga, co utrudnia naukę.
- Uwzględniaj mocne strony – IPET to nie tylko reagowanie na trudności, ale też rozwijanie potencjału.
- Zadbaj o jasny język – dokument musi być zrozumiały dla wszystkich członków zespołu.
- Stosuj konkretne i realistyczne cele – unikaj ogólników.
„Indywidualizacja to sztuka dostrzegania osoby w uczniu, nie tylko ucznia w osobie” – fragment jednego z kursów doskonalących dla nauczycieli edukacji włączającej.
❓ Najczęściej zadawane pytania
Czy IPET to dokument obowiązkowy?
📎 Tak, dla każdego ucznia z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego.
Czy rodzic musi podpisać IPET?
🖋️ Nie ma formalnego obowiązku podpisu, ale rodzic powinien być zaproszony do udziału w zespole i mieć wgląd w dokument.
Czy można skopiować IPET z poprzedniego roku?
📌 Nie. Każdy IPET powinien być tworzony na nowo, na podstawie aktualnych potrzeb i sytuacji ucznia.
Poniżej znajduje się przykład praktycznej checklisty do tworzenia IPET-u:
✅ Checklista tworzenia IPET-u krok po kroku
Dla pedagoga specjalnego, psychologa, nauczyciela współorganizującego kształcenie
🔹 ETAP PRZYGOTOWAWCZY: ZBIERANIE INFORMACJI
| ✅ | Zadanie | Uwagi |
|---|---|---|
| ☐ | Sprawdź, czy uczeń ma orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego (PPP) | |
| ☐ | Zapoznaj się z treścią orzeczenia (zwróć uwagę na zalecenia!) | |
| ☐ | Przeanalizuj dokumentację szkolną (oceny, opinie nauczycieli, notatki z obserwacji) | |
| ☐ | Przeprowadź wywiad z rodzicami – poznaj codzienne funkcjonowanie dziecka | |
| ☐ | Zorganizuj obserwację ucznia w różnych sytuacjach (lekcja, przerwa, zajęcia wspomagające) | |
| ☐ | Jeśli możliwe, porozmawiaj z uczniem – zapytaj, co lubi, czego unika, co go stresuje |
🔹 ETAP 1: WOPFU – Wielospecjalistyczna Ocena Funkcjonowania Ucznia
| ✅ | Obszar do opisania | Uwagi |
|---|---|---|
| ☐ | Funkcjonowanie poznawcze (pamięć, uwaga, tempo pracy) | |
| ☐ | Funkcjonowanie emocjonalne (regulacja emocji, reakcje na stres) | |
| ☐ | Kompetencje społeczne (relacje, przestrzeganie zasad, kontakt z grupą) | |
| ☐ | Funkcjonowanie językowe i komunikacyjne | |
| ☐ | Umiejętności szkolne (czytanie, pisanie, liczenie – w zależności od etapu) | |
| ☐ | Funkcjonowanie ruchowe / motoryczne | |
| ☐ | Funkcjonowanie sensoryczne (nadwrażliwości, potrzeby regulacji) |
🔹 ETAP 2: FORMUŁOWANIE CELÓW IPET-u
| ✅ | Zadanie | Uwagi |
|---|---|---|
| ☐ | Określ cele ogólne i szczegółowe w obszarze: edukacyjnym | |
| ☐ | Określ cele ogólne i szczegółowe w obszarze: społecznym | |
| ☐ | Określ cele ogólne i szczegółowe w obszarze: emocjonalnym | |
| ☐ | Zadbaj, by cele były zgodne z zasadą SMART |
🔹 ETAP 3: DOBÓR METOD, FORM I DOSTOSOWAŃ
| ✅ | Zadanie | Uwagi |
|---|---|---|
| ☐ | Wybierz adekwatne metody pracy (np. strukturalne, wizualne, relacyjne) | |
| ☐ | Uwzględnij dostępne formy wsparcia: zajęcia rewalidacyjne, terapia, TUS | |
| ☐ | Dostosuj środowisko uczenia się (np. miejsce pracy, wyciszacz, plan dnia) | |
| ☐ | Dostosuj ocenianie i egzaminy do możliwości ucznia | |
| ☐ | Uwzględnij komunikację wspomagającą (AAC, PECS, symbole, gesty) |
🔹 ETAP 4: MONITOROWANIE I EWALUACJA
| ✅ | Zadanie | Uwagi |
|---|---|---|
| ☐ | Ustal sposób monitorowania postępów (zeszyt obserwacji, arkusze ewaluacyjne) | |
| ☐ | Zaplanuj terminy spotkań zespołu (minimum raz w roku lub wg potrzeb) | |
| ☐ | Zaproś rodziców i ucznia (w zależności od wieku) do omówienia postępów | |
| ☐ | Zaktualizuj IPET po zmianie potrzeb / po otrzymaniu nowego orzeczenia / opinii |
🔹 ETAP 5: FORMALIZACJA DOKUMENTU
| ✅ | Zadanie | Uwagi |
|---|---|---|
| ☐ | Zapisz IPET w formie czytelnego dokumentu | |
| ☐ | Zadbaj o podpisy członków zespołu (lub wpis w dzienniku z informacją o spotkaniu) | |
| ☐ | Przechowuj dokument zgodnie z RODO i wewnętrzną procedurą szkoły |
Oto przykładowy IPET dla ucznia z Zespołem Aspergera – realny, wnikliwy, profesjonalny.
📄 Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET)
Imię i nazwisko ucznia: Michał K.
Data urodzenia: 14.10.2013
Szkoła: Szkoła Podstawowa nr 5 w …
Klasa: IV
Podstawa opracowania IPET: Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego nr 003/2024 z PPP w …
Rozpoznanie: Zespół Aspergera (F84.5 wg ICD-10)
Data opracowania IPET: 10.09.2024
Zespół opracowujący IPET: pedagog specjalny, nauczyciel prowadzący, wychowawca, psycholog, rodzice
🔍 1. Wielospecjalistyczna Ocena Poziomu Funkcjonowania Ucznia (WOPFU)
Funkcjonowanie poznawcze:
Uczeń funkcjonuje w normie intelektualnej, wykazuje silne zainteresowania tematami z zakresu astronomii i geografii. Ma trudności z koncentracją uwagi na zadaniach dłuższych, wymagających organizacji pracy.
Funkcjonowanie emocjonalne:
Michał reaguje silnie emocjonalnie na nieprzewidziane zmiany planu dnia, w sytuacjach przeciążenia może wycofywać się z aktywności lub reagować płaczem. Wymaga wsparcia w rozpoznawaniu i nazywaniu emocji.
Kompetencje społeczne:
Chłopiec preferuje samotne aktywności, inicjuje kontakt z rówieśnikami rzadko i często w nietypowy sposób (np. poprzez opowiadanie o planetach). Ma trudności z przestrzeganiem zasad zabaw zespołowych. Nie zawsze rozumie ironię, przenośnie i sygnały niewerbalne.
Funkcjonowanie językowe:
Wypowiedzi płynne, ale czasem nielogiczne w kontekście społecznej sytuacji. Ma skłonność do dygresji i monologów.
Funkcjonowanie ruchowe i sensoryczne:
Występuje nadwrażliwość słuchowa (uczeń nosi słuchawki wygłuszające), potrzebuje przerw sensorycznych w ciągu dnia.
🎯 2. Cele edukacyjno-terapeutyczne
| Obszar | Cel główny | Cele szczegółowe (SMART) |
|---|---|---|
| Społeczny | Rozwijanie umiejętności funkcjonowania w grupie | – Uczeń rozpoznaje podstawowe emocje u siebie i innych (smutek, złość, radość) |
| – Wypowiada się na forum grupy zgodnie z zasadami | ||
| Emocjonalny | Rozwijanie umiejętności regulacji napięcia i emocji | – Korzysta z kącika wyciszenia lub słuchawek w sytuacji stresu |
| – Nazywa swoje emocje i dobiera do nich strategie radzenia sobie | ||
| Edukacyjny | Poprawa organizacji pracy własnej | – Planuje etapy zadania z pomocą nauczyciela lub planera wizualnego |
| – Wykonuje minimum 3 zadania w czasie 45 minut z pomocą struktury zadań |
🧩 3. Metody i formy pracy
- Praca z wykorzystaniem wizualizacji (plany dnia, listy zadań, obrazki z emocjami)
- Strukturyzacja przestrzeni i czasu (stałe miejsce, jasne zasady)
- Zastosowanie pauz sensorycznych – przerwa w ciszy, woreczek z sensorycznym piaskiem
- Elementy TUS – scenki, historyjki społeczne, modelowanie zachowań
- Zajęcia rewalidacyjne raz w tygodniu (kompetencje społeczne i emocjonalne)
🛠️ 4. Zakres dostosowań
| Obszar | Dostosowanie |
|---|---|
| Organizacja lekcji | Stałe miejsce, plan wizualny dnia, przewidywalność, zmiany sygnalizowane z wyprzedzeniem |
| Tempo pracy | Wydłużony czas na wykonanie zadania |
| Ocenianie | Ocenianie za wkład i postęp, nie tylko za efekt końcowy |
| Sprawdziany | Testy dzielone na części, możliwa forma ustna |
| Przeciążenie sensoryczne | Możliwość wyciszenia się, słuchawki wygłuszające |
| Materiały edukacyjne | Dostosowane pod względem graficznym, ograniczone bodźce rozpraszające |
📝 5. Sposoby monitorowania postępów
- Zeszyt obserwacji pedagoga specjalnego
- Karta postępów (zaznaczanie celów zrealizowanych)
- Rozmowy z uczniem i rodzicami co 2 miesiące
- Arkusze ewaluacyjne z zajęć rewalidacyjnych
🗓️ 6. Terminy i aktualizacja
- IPET opracowano: 10.09.2024
- Najbliższy przegląd: 20.02.2025
- Rodzice i uczeń zostali zapoznani z programem.
- Uwagi: w razie zmiany funkcjonowania uczeń zostanie ponownie oceniony i IPET zaktualizowany.
🖋️ 7. Podpisy członków zespołu
Pedagog specjalny: …………………………………………………….
Wychowawca klasy: …………………………………………………….
Psycholog szkolny: …………………………………………………….
Rodzice/opiekunowie: ………………………………………………….
Uczeń (jeśli obecny): ………………………………………………….
smart-sens.org 