Przewodnik dla pedagogów, terapeutów i nauczycieli wspomagających
Każde orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego to nie tylko dokument – to mapa potrzeb, możliwości i kierunków pracy z uczniem. Dla pedagoga specjalnego stanowi ono punkt wyjścia do indywidualizacji nauczania, organizacji zajęć specjalistycznych i budowania relacji wspierających rozwój dziecka z niepełnosprawnością.
W tym artykule wyjaśniamy:
- Czym jest orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego?
- Jakie informacje zawiera i co oznaczają poszczególne zapisy?
- Jak poprawnie je interpretować i wdrażać w praktyce szkolnej?
1. Czym jest orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego?
To oficjalny dokument wydawany przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną (w tym poradnię specjalistyczną), który potwierdza potrzebę objęcia ucznia edukacją specjalną ze względu na:
- spektrum autyzmu (w tym Zespół Aspergera),
- niepełnosprawność intelektualną,
- niepełnosprawność ruchową,
- afazję, niepełnosprawność wzroku, słuchu,
- niepełnosprawności sprzężone,
- zaburzenia zachowania i emocji.
Orzeczenie ma na celu umożliwienie dostosowania procesu edukacyjnego i terapeutycznego do rzeczywistych potrzeb dziecka.
2. Kluczowe części orzeczenia – jak je czytać?
Każde orzeczenie składa się z kilku istotnych sekcji. Ich zrozumienie to fundament dobrego IPET-u, WOPFU i wsparcia w klasie.
🔍 A. Uzasadnienie i diagnoza funkcjonowania
Zawiera informacje o rozwoju poznawczym, emocjonalnym, społecznym i komunikacyjnym dziecka. Wskazuje na trudności oraz zasoby ucznia.
Wskazówka: Traktuj tę część jako „profil psychopedagogiczny” dziecka. Tu znajdziesz pierwsze wskazówki do opracowania WOPFU.
🔍 B. Wskazania do pracy z uczniem
Najważniejsza część orzeczenia! Wskazania mogą obejmować:
- konieczność dostosowania metod i form pracy,
- obowiązek zatrudnienia nauczyciela wspomagającego,
- prowadzenie zajęć rewalidacyjnych,
- stosowanie metod komunikacji alternatywnej,
- zapewnienie przerw wyciszających,
- edukację w małej grupie lub indywidualną ścieżkę nauczania.
Wskazówka: Z każdego wskazania powinien wynikać konkretny zapis w IPET i organizacji pracy szkoły.
3. Najczęstsze wyzwania w interpretacji orzeczenia
❌ Błąd 1: „Nie wszystko muszę wdrożyć”
Fakt: Wskazania w orzeczeniu są wiążące. Ich realizacja to obowiązek szkoły wynikający z przepisów prawa oświatowego.
❌ Błąd 2: Traktowanie orzeczenia jak szablonu
Fakt: Każde orzeczenie jest indywidualne. Dwoje dzieci z autyzmem może mieć zupełnie inne potrzeby i strategie pracy.
❌ Błąd 3: Pomijanie współpracy z zespołem
Fakt: Orzeczenie to nie dokument „dla pedagoga” – to podstawa wspólnego działania całego zespołu: wychowawcy, terapeuty, nauczyciela przedmiotowego, logopedy, rodzica.
4. Jak wdrożyć orzeczenie w praktyce? Krok po kroku
✅ Krok 1: Opracuj WOPFU
Na podstawie orzeczenia i własnych obserwacji (oraz opinii zespołu) opisz, jak funkcjonuje uczeń w kluczowych obszarach. Dodaj mocne strony, potrzeby i ryzyka.
✅ Krok 2: Stwórz IPET
Zapisz konkretne cele, działania, zajęcia dodatkowe, formy oceniania, metody komunikacji i zasady dostosowania treści nauczania. Odnieś się do każdego wskazania z orzeczenia.
✅ Krok 3: Dokumentuj i obserwuj
Prowadź dziennik zajęć, karty obserwacji, checklisty. Regularnie dokonuj ewaluacji. Dokumentacja to nie tylko obowiązek, ale narzędzie planowania.
✅ Krok 4: Współpracuj z rodzicami
Rodzic powinien znać treść orzeczenia i brać udział w planowaniu wsparcia. Niech będzie partnerem w działaniach, nie tylko informowanym odbiorcą.
5. Przykład: Jak przełożyć zapis z orzeczenia na działanie?
📄 Zapis w orzeczeniu:
„Uczeń wymaga dostosowania tempa pracy, częstych przerw sensorycznych oraz stosowania komunikacji alternatywnej.”
➡️ W IPET:
- Zapewnienie elastycznego czasu pracy na lekcjach i testach.
- Wprowadzenie przerw z matą sensoryczną 2x dziennie.
- Stosowanie tablicy z piktogramami (komunikacja wspomagająca PECS).
- Wsparcie nauczyciela wspomagającego w komunikacji z rówieśnikami.
Oto gotowy szablon interpretacji orzeczenia do IPET-u, który może być używany przez pedagogów specjalnych jako pomoc do opracowania realnych, wdrażalnych zapisów na podstawie zaleceń z orzeczenia. Idealny do pracy indywidualnej lub zespołowej podczas planowania wsparcia dla ucznia ze SPE (w tym ze spektrum autyzmu).
📄 Szablon: Interpretacja orzeczenia do IPET-u
Imię i nazwisko ucznia:
Numer orzeczenia:
Data wydania orzeczenia:
Etap edukacyjny / klasa:
Osoby opracowujące IPET:
🔍 1. ZALECENIA Z ORZECZENIA (cytat lub parafraza)
| Nr | Wskazanie z orzeczenia | Obszar funkcjonowania | Co oznacza w praktyce szkolnej? | Propozycje działań do IPET |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Uczeń wymaga dostosowania tempa pracy. | Poznawczy / edukacyjny | Uczeń może mieć trudność z kończeniem zadań w przewidzianym czasie. | – Wydłużenie czasu na wykonanie zadań. – Praca etapami. |
| 2 | Konieczność stosowania komunikacji wspomagającej. | Komunikacja | Dziecko nie mówi płynnie lub korzysta z alternatywnych form. | – Użycie PECS / tablicy z piktogramami. – Instrukcje wizualne. |
| 3 | Uczeń wymaga wsparcia nauczyciela wspomagającego. | Emocjonalno-społeczny | Potrzeba obecności osoby wspierającej w klasie. | – Stała współpraca z nauczycielem wspomagającym. – Wprowadzenie osoby wspierającej do IPET. |
| 4 | Potrzebne częste przerwy sensoryczne. | Regulacja emocji / sensoryka | Dziecko może mieć trudności z przeciążeniem bodźcami. | – Zapewnienie strefy wyciszenia. – Przerwy indywidualne 2x dziennie. |
🧩 2. PODSUMOWANIE – główne potrzeby edukacyjne i terapeutyczne wynikające z orzeczenia:
- …………………………………………………………………………………
- …………………………………………………………………………………
- …………………………………………………………………………………
✅ 3. ZALECANE ZAJĘCIA I FORMY WSPARCIA:
| Obszar | Zajęcia | Częstotliwość | Prowadzący |
|---|---|---|---|
| Komunikacja | Trening komunikacji wspomagającej | 2x w tygodniu | Logopeda |
| Umiejętności społeczne | Zajęcia rewalidacyjne – TUS | 1x w tygodniu | Pedagog specjalny |
| Regulacja emocji | Przerwy sensoryczne / techniki wyciszające | codziennie | Nauczyciel wspomagający |
Data opracowania:
Podpis osoby prowadzącej:
Podpis zespołu nauczycieli/specjalistów:
6. Co mówi prawo?
Zgodnie z Rozporządzeniem MEN z 9 sierpnia 2017 r., każda placówka oświatowa ma obowiązek:
- opracować IPET w ciągu 30 dni od otrzymania orzeczenia,
- realizować wszystkie zalecenia zawarte w orzeczeniu,
- zatrudnić specjalistów wymaganych w dokumencie,
- zapewnić monitorowanie efektów pracy i dokonywać przeglądów IPET.
📚 Brak wdrożenia orzeczenia może skutkować konsekwencjami prawnymi dla placówki.
Podsumowanie
Orzeczenie to nie formalność. To strategiczny dokument, który pokazuje drogę do wsparcia dziecka, pozwala budować zindywidualizowane ścieżki edukacyjne i włączać uczniów z niepełnosprawnością w życie klasy i szkoły. Zrozumienie jego zapisów to kompetencja, której nauczyciel i pedagog specjalny powinni się uczyć tak samo jak pracy z uczniem.
„Nie wystarczy znać potrzeby dziecka. Trzeba umieć na nie odpowiedzieć – z uważnością, elastycznością i sercem.” – motto pedagoga specjalnego
❓ Najczęściej zadawane pytania
Czy orzeczenie wydane w przedszkolu obowiązuje w szkole podstawowej?
Nie. Po przejściu do szkoły wymagane jest nowe orzeczenie – dostosowane do nowego etapu edukacyjnego.
Czy rodzic musi być obecny przy opracowywaniu IPET?
Nie, ale warto go zaprosić i uwzględnić jego opinie. Obowiązkiem jest poinformowanie go o treści IPET i możliwości zgłaszania uwag.
Czy szkoła może odmówić realizacji niektórych wskazań z orzeczenia?
Nie. Wszystkie wskazania są obowiązujące i muszą być wdrożone.
Czy nauczyciel przedmiotowy ma wgląd do orzeczenia?
Ma prawo znać treść zaleceń wynikających z orzeczenia, które dotyczą jego pracy – np. form oceniania, sposobu prowadzenia lekcji.
smart-sens.org 