Wprowadzenie

Migracja, wojna, zmiana środowiska — to doświadczenia, które wiele dzieci z Ukrainy niesie ze sobą przy przeprowadzce do Polski. Jednym z kluczowych wyzwań jest opanowanie języka polskiego — nie tylko dla kontaktu codziennego, ale także do nauki w polskiej szkole, integracji społecznej i rozwoju osobistego. Nauczanie języka polskiego jako drugiego języka (JPJ2) wymaga specyficznego podejścia, metod, treści i wsparcia — artykuł ten ma pomóc nauczycielom, terapeutom i rodzicom w skonstruowaniu efektywnego programu.

Cele nauczania

Cele ogólne

Komunikacja podstawowa – tak, żeby dziecko mogło swobodnie funkcjonować na co dzień: rozumieć nauczyciela, rówieśników; zadawać proste pytania i komunikować swoje potrzeby.
Integracja społeczna – by dziecko czuło się bezpiecznie, miało szansę nawiązywać relacje, uczestniczyć w życiu klasy i szkoły.
Wyrównanie edukacyjne – tak, by język polski nie był barierą w nauce innych przedmiotów.
Rozwój kulturowy – zaznajomienie z kulturą, zwyczajami, literaturą polską, aspektami języka polskiego jako nośnika wartości lokalnych.

Cele szczegółowe

Rozumienie ze słuchu prostych wypowiedzi: instrukcji, komunikatów klasowych.
Rozwijanie mówienia (krótkie zdania, opis obrazka, opowiadanie doświadczeń).
Czytanie prostych tekstów: zdania, dialogi, opisy obrazkowe.
Pisanie prostych tekstów: krótkie notatki, wiadomości, odpowiedzi na pytania.
Wzbogacanie słownictwa tematycznego, przyswajanie struktur gramatycznych, które często sprawiają trudność (rodzaj, deklinacje, przypadki).
Rozwijanie strategii uczenia się: korzystanie z materiałów wizualnych, ćwiczeń powtórzeniowych, pracy z tekstami adaptowanymi.

📘 Nauczanie języka polskiego dzieci z Ukrainy – scenariusze zajęć, programy i praktyczne ćwiczenia eBook 22 zł

Edukacja globalna i międzykulturowa – przewodnik dla szkół przyszłości eBook 20 zł

Metody i podejścia dydaktyczne

Poniżej metody, które sprawdzają się szczególnie dobrze w nauczaniu dzieci z Ukrainy:

Metoda / podejście	Co i jak stosować	Zalety / uwagi
Metody komunikacyjne	zajęcia dialogowe, rozmowy, dramy, pytania-odpowiedzi, praca w parach, grupach	angażują mówienie, wymuszają interakcję językową; ważne, żeby nauczyciel modelował poprawną polszczyznę, dawał korektę wrażliwą
Metody multimodalne / wielozmysłowe	wizualizacje (obrazy, flash-karty), materiały audio, filmy (proste dialogi), nagrania; akcje ruchowe, gesty	dzieci przyswajają lepiej informacje, gdy angażowane są wzrok, słuch i ruch; pomaga przy procesach zapamiętywania słownictwa i struktur
Metoda kontrastowa (kontrast językowy)	pokazywanie różnic między ukraińskim a polskim, wskazywanie typowych błędów transferowych; porównania fałszywych przyjaciół; ćwiczenia w rozpoznawaniu, poprawie akcentu i wymowy	uświadamia uczniowi, skąd mogą pochodzić trudności; pomaga uniknąć utrwalania błędów
Metody strukturalne i gramatyczne	wprowadzanie struktur gramatycznych w sposób stopniowy, przez zdania wzorcowe, przez zastosowanie w mówieniu i pisaniu; ćwiczenia składniowe, deklinacyjne, zadania uzupełniające	konieczne przy językach fleksyjnych; wymaga cierpliwości i powtórzeń
Metoda sylabowa / nauka czytania stopniowana	jeśli dziecko dopiero uczy się polskiego: wprowadzenie liter, sylab, ćwiczenia fonetyczne; praca z Elementarzem dla dzieci z Ukrainy; progres od sylab do wyrazów do zdań. Ośrodek Rozwoju Edukacji+1
Zadania adaptowane / uproszczone teksty	teksty uproszczone, stopniowanie trudności, czytanie wspierane, praca z ilustracjami, dialogami; adaptacje lektur i materiałów szkolnych.	Ułatwia przyswajanie i unikanie frustracji; pozwala budować przewagę i sukcesy.
Uczestnictwo aktywne; nauka przez działanie	projekty tematyczne, odgrywanie scenek, prace plastyczne, zadania praktyczne (np. opisy obrazków, prezentacje, mini wystąpienia)	motywuje; rozwija pełny zakres kompetencji – mówienie, myślenie, samodzielność

📘 Wczesne Wspomaganie Rozwoju w praktyce – przewodnik dla nauczycieli, terapeutów i rodziców eBook 22 zł

Program nauczania – ramy i przykładowa struktura

Oparcie programu na już istniejących modelach (np. dokumentach pracowni polonistycznych) i dobrych praktykach:

Nadawanie poziomów – zaczynając od A1 do B1 / B2 (w zależności od wieku i wcześniejszych doświadczeń językowych).
Poziomy w szkole podstawowej: klasy I-III – najpierw głównie mowa i komunikacja ustna; klasy IV-VIII – wprowadzenie czytania i pisania, struktury gramatyczne coraz bardziej złożone.
Ustalanie priorytetów tematycznych: dom, rodzina, szkoła, codzienne czynności, wolność osobista, tradycje – aby słownictwo było użyteczne natychmiast.
Rozwój kompetencji językowych według sprawności: słuchanie → mówienie → czytanie → pisanie.

Wsparcie nauczyciela i organizacja

Materiały dydaktyczne: Instytucje jak Urząd do Spraw Cudzoziemców oferują materiały dla dzieci i młodzieży; przygotowane podręczniki ‒ Elementarz dla dzieci z Ukrainy; platformy online. Gov.pl+2Biblioteka CEO+2
Szkolenia i kompetencje nauczycieli: nauczyciele powinni mieć wiedzę glottodydaktyczną, umiejętności metodyczne do pracy z uczniami drugiego języka, rozumienie zagadnień migracji, interferencji językowej. Czasopisma Ignatianum+2didactica.uken.krakow.pl+2
Ocena i monitorowanie postępów: diagnostyka na wejściu – testy poziomu znajomości polskiego, obserwacje, wywiady z rodzicami; regularne postępy – notowanie, cele krótkoterminowe; dostosowywanie programu w zależności od postępów.

Wyzwania i sposoby ich przezwyciężania

Różny poziom początkowy uczniów – od całkowicie początkujących do tych o podstawowej znajomości.
Rozwiązanie: diagnostyka, podział na grupy poziomowe, materiały diferencjowane.
Interferencja językowa – przenoszenie struktur ukraińskich trudnych lub błędnych do polskiego.
Rozwiązanie: metoda kontrastowa, ćwiczenia porównawcze, nauka wymowy.
Motywacja i emocje – stres, trauma, trudności adaptacyjne.
Rozwiązanie: tworzenie przyjaznego środowiska, wykorzystanie tematów bliskich dziecku, wsparcie psychologiczne, integracja rówieśnicza.
Brak zasobów lub materiałów dostosowanych – brak uproszczonych tekstów, ilustracji, pomocy wizualnych.
Rozwiązanie: korzystanie z darmowych materiałów online, adaptowanie istniejących treści, dzielenie się pomysłami między nauczycielami.

Praktyczne przykłady

„Elementarz dla dzieci z Ukrainy” – materiał skonstruowany specjalnie do początku nauki języka, z prostymi ćwiczeniami z mówienia, rozumienia, czytania. Ośrodek Rozwoju Edukacji
Moduły online / gry i aplikacje – np. platformy oferujące polsko-ukraińskie słownictwo, ćwiczenia gramatyczne. Biblioteka CEO+1
Projekty w klasie: dzień kultury ukraińskiej-polskiej, prezentacje, dialogi, wspólne lekcje z klasami polskimi, by wspierać komunikację rówieśniczą.

📘 Gotowość szkolna – jak ją rozpoznać i rozwijać? eBook 20 zł

Rekomendacje dla szkół i nauczycieli

Indywidualizacja – stawiaj cele indywidualne, diagnozuj poziom, dostosuj metody.
Wsparcie środowiskowe – pomoc nauczyciela wspomagającego, asystenta międzykulturowego, materiały wielojęzyczne.
Stała współpraca z rodzicami – informowanie o postępach, wspólne ustalanie priorytetów, wykorzystywanie języka ukraińskiego w domu jako wsparcia.
Zróżnicowane materiały – teksty wizualne, audio, interaktywne, adaptowane do wieku i poziomu językowego.
Ewaluacja – krótkoterminowe cele i regularne przeglądy: co działa, co wymaga zmiany.

✨ Poniżej przykładowe scenariusze zajęć języka polskiego dla dzieci z Ukrainy, które możesz wykorzystać w artykule na smart-sens.org

📘 Przykładowe zajęcia języka polskiego dla dzieci z Ukrainy

1. Zajęcia tematyczne: „Moja klasa i szkoła”

Cele:

Nauka słownictwa związanego z klasą i szkołą (tablica, ławka, książka, plecak).
Ćwiczenie prostych zdań: „To jest…”, „Mam…”.
Integracja w grupie.

Przebieg:

Rozgrzewka: Nauczyciel pokazuje obrazki (flash-karty) przedmiotów szkolnych. Dzieci powtarzają słowa chórem i indywidualnie.
Ćwiczenie: Zabawa „Pokaż i powiedz” – dzieci podchodzą do różnych przedmiotów w klasie i mówią: „To jest książka”, „To jest tablica”.
Praca w parach: Uczniowie pytają się nawzajem: „Co to jest?” – odpowiadają pełnym zdaniem: „To jest plecak”.
Zabawa ruchowa: „Bingo obrazkowe” – każde dziecko dostaje kartę z obrazkami, nauczyciel mówi słowo, a uczniowie zakrywają odpowiedni obrazek.
Podsumowanie: Każdy uczeń mówi jedno zdanie: „Mam…” (np. „Mam plecak”).

Przedmioty szkolne Pobierz

2. Zajęcia kulturowo-językowe: „Moja rodzina”

Cele:

Nauka słów: mama, tata, siostra, brat, babcia, dziadek.
Ćwiczenie zwrotu: „To jest moja…”.
Rozwijanie komunikacji opartej na własnych doświadczeniach.

Przebieg:

Prezentacja: Nauczyciel pokazuje zdjęcia rodziny i nazywa członków.
Ćwiczenie: Uczniowie dostają karty obrazkowe i układają je w kręgu, nazywając osoby.
Praca indywidualna: Dzieci rysują swoją rodzinę i podpisują obrazki (np. „Mama – Ola”).
Praca w parach: Uczniowie prezentują rysunki kolegom, używając prostych zdań: „To jest moja mama”.
Zabawa ruchowa: Gra „Znajdź parę” – dzieci losują karty i muszą odnaleźć kolegę z pasującym członkiem rodziny.

📘 Trening Pisania i Czytania dla Dzieci z Trudnościami Edukacyjnymi: Przewodnik Terapii Pedagogicznej eBook 20 zł

3. Zajęcia praktyczne: „Idziemy do sklepu”

Cele:

Nauka nazw produktów spożywczych: chleb, mleko, jabłko, sok, ser.
Ćwiczenie prostych dialogów: „Poproszę…”, „Dziękuję”.
Rozwijanie kompetencji przydatnych w codziennym życiu.

Przebieg:

Rozgrzewka: Nauczyciel pokazuje produkty (prawdziwe, obrazki lub plastikowe zabawki). Dzieci powtarzają nazwy.
Ćwiczenie: Zabawa „Koszyk zakupów” – każde dziecko wybiera obrazek i mówi, co włożyło do koszyka: „Mam jabłko”.
Symulacja: Uczniowie odgrywają role: sprzedawca i klient. Używają zwrotów: „Poproszę chleb”, „Dziękuję”.
Zabawa ruchowa: „Zakupy na czas” – dzieci biegają do stolika i wybierają produkt, który nazywa nauczyciel.
Podsumowanie: Krótki dialog powtarzany chórem:
– „Dzień dobry!”
– „Poproszę sok.”
– „Proszę, dziękuję!”

4. Zajęcia literacko-językowe: „Jesienne słowa”

Cele:

Nauka słownictwa związanego z jesienią: liść, drzewo, wiatr, deszcz, słońce.
Ćwiczenie zdań opisowych: „Liść jest żółty”.
Rozwijanie kreatywności językowej.

Przebieg:

Prezentacja: Nauczyciel pokazuje prawdziwe liście lub zdjęcia jesieni.
Ćwiczenie: Uczniowie dopasowują słowo do obrazka (np. liść – obrazek liścia).
Praca plastyczna: Dzieci kolorują obrazek drzewa i podpisują elementy: „Liść”, „Drzewo”.
Zabawa ruchowa: „Spadające liście” – dzieci naśladują liście opadające na ziemię, nauczyciel podaje kolor: „Liść czerwony”.
Podsumowanie: Każdy uczeń układa jedno zdanie: „Liść jest zielony/żółty/czerwony”.

✅ Dzięki takim zajęciom dziecko uczy się praktycznego języka, rozwija komunikację i czuje się bezpieczniej w polskim środowisku szkolnym.

Podsumowanie

Nauczanie języka polskiego dzieciom z Ukrainy to zadanie wymagające — ale też pełne potencjału. Przy zastosowaniu odpowiednich metod, wsparcia i materiałów, możliwe jest znaczne przyspieszenie procesu adaptacji językowej, rozwój kompetencji komunikacyjnej i poprawa poczucia przynależności do społeczności szkolnej. Edukacja języka polskiego staje się mostem między kulturami, a także narzędziem integracji i rozwoju.