Afazja (w tym afazja rozwojowa/dziecięca) to zaburzenie językowe, które może obejmować rozumienie mowy (receptywne), budowanie wypowiedzi (ekspresywne) lub oba obszary jednocześnie. W praktyce szkolnej najczęściej widać to jako: trudność w rozumieniu dłuższych poleceń, wolniejsze tempo przetwarzania języka, kłopot z nazywaniem, opowiadaniem, budowaniem zdań, a także szybkie narastanie frustracji w sytuacjach komunikacyjnych. smart-sens.org+1
Dlaczego afazja „robi bałagan” w edukacji?
Bo język jest narzędziem prawie wszystkiego: uczenia się, relacji, oceniania, rozwiązywania konfliktów. Uczeń z afazją bywa błędnie odbierany jako:
- „nie słucha”, „ignoruje”, „jest uparty” (a często nie rozumie w pełni komunikatu),
- „ma braki z wiedzy” (a trudność dotyczy języka, nie rozumowania),
- „ma problemy wychowawcze” (a to często reakcja na przeciążenie i bezsilność komunikacyjną).
W IPET i WOPFU trzeba więc opisać afazję funkcjonalnie: jak wpływa na uczenie się, zachowanie, emocje i relacje — oraz zaplanować wsparcie w klasie, nie tylko na terapii.
🔍 WOPFU przy afazji – co opisywać, żeby było merytorycznie i „kontrolowalnie”
W poprzednich artykułach na smart-sens.org, afazja jest opisana bardzo praktycznie (typy trudności, konsekwencje szkolne) — to świetna baza do WOPFU. smart-sens.org+1
W WOPFU warto zawsze ująć:
- Rozumienie mowy: polecenia 1-etapowe vs 2-3-etapowe, tempo, hałas, złożoność zdań.
- Ekspresję: długość wypowiedzi, dobór słów, narrację, odpowiedzi na pytania.
- Czytanie/pisanie: trudność tekstowa, rozumienie zadań, dyktando, przepisywanie.
- Emocje i zachowanie: frustracja, wycofanie, płacz/złość, „maskowanie” trudności.
- Funkcjonowanie społeczne: inicjowanie rozmowy, udział w grupie, konflikty wynikające z niezrozumienia.
📌 Przeczytaj:
🎯 IPET przy afazji – co musi się znaleźć, żeby dokument był użyteczny
W IPET szczególnie dobrze działają cele i zapisy w stylu:
- Cele komunikacyjne funkcjonalne (zamiast „rozwój mowy”):
„Uczeń komunikuje niezrozumienie (gestem/słowem/obrazkiem) w 4/5 sytuacji”. - Cele szkolne oparte na adaptacji języka:
„Uczeń wykonuje polecenia 2-etapowe przy wsparciu wizualnym i powtórzeniu”. - Cele emocjonalne związane z językiem:
„Uczeń stosuje ustaloną strategię przerwy, gdy narasta frustracja komunikacyjna”.
Dostosowania w klasie, które realnie działają (i warto je wpisać w IPET)
- krótsze komunikaty + pauza na przetworzenie,
- polecenia podawane w punktach (1–2–3),
- wsparcie obrazkowe / piktogramy / przykłady wykonania,
- sprawdzanie rozumienia („powiedz własnymi słowami”, „pokaż”),
- wydłużony czas odpowiedzi, ograniczenie presji,
- ocena treści przy minimalizowaniu błędów językowych (w zależności od celu).
🧠 PRZYKŁADOWY WOPFU I IPET
Uczeń z afazją rozwojową – szkoła podstawowa
📄 I. WOPFU
Wielospecjalistyczna Ocena Poziomu Funkcjonowania Ucznia
Dane ucznia
- Imię i nazwisko: (dane przykładowe)
- Klasa: II szkoły podstawowej
- Podstawa: orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – afazja rozwojowa
- Zespół dokonujący oceny: wychowawca, pedagog specjalny, logopeda, psycholog
1️⃣ Funkcjonowanie poznawcze i edukacyjne
Uczeń prezentuje poziom rozwoju poznawczego adekwatny do wieku. Sprawnie rozwiązuje zadania wymagające myślenia niewerbalnego, manipulowania materiałem, układania sekwencji obrazkowych. Trudności pojawiają się w sytuacjach, gdy zadanie oparte jest głównie na przekazie słownym lub dłuższym tekście. Uczeń potrzebuje uproszczonych poleceń oraz dodatkowego czasu na ich przetworzenie.
2️⃣ Funkcjonowanie językowe i komunikacyjne
Uczeń rozumie proste polecenia jednoczłonowe. Ma trudności z rozumieniem poleceń złożonych oraz wypowiedzi zawierających pojęcia abstrakcyjne. Wypowiedzi ustne są skrócone, często jednowyrazowe lub dwuwyrazowe. Zasób słownictwa czynnego jest ograniczony. Uczeń wspiera się gestem, mimiką i wskazywaniem. Widoczna trudność w nazywaniu oraz budowaniu wypowiedzi spontanicznych.
3️⃣ Funkcjonowanie emocjonalne
W sytuacjach niezrozumienia polecenia lub trudności w wyrażeniu myśli uczeń doświadcza frustracji. Reakcją bywa wycofanie, płacz lub odmowa wykonania zadania. Uczeń wymaga wsparcia emocjonalnego oraz jasnych komunikatów wzmacniających poczucie bezpieczeństwa.
4️⃣ Funkcjonowanie społeczne
Uczeń chętnie przebywa w grupie rówieśniczej, jednak rzadko inicjuje kontakt słowny. Preferuje role niewerbalne w zabawach grupowych. W sytuacjach konfliktowych ma trudność z werbalnym wyrażeniem swoich potrzeb.
5️⃣ Samodzielność
Uczeń samodzielnie wykonuje czynności samoobsługowe adekwatne do wieku. W pracy edukacyjnej wymaga wsparcia w organizacji zadań opartych na instrukcjach słownych.
📄 II. IPET
Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny
Okres obowiązywania
Rok szkolny: 2025/2026
Możliwość modyfikacji: w trakcie roku szkolnego w zależności od postępów ucznia
🎯 Cele długoterminowe
- rozwijanie rozumienia mowy i komunikacji funkcjonalnej,
- zwiększenie samodzielności komunikacyjnej ucznia,
- zmniejszenie napięcia emocjonalnego związanego z trudnościami językowymi,
- wspieranie funkcjonowania społecznego w grupie rówieśniczej.
🎯 Cele krótkoterminowe (operacyjne)
- uczeń wykonuje polecenia 2-etapowe przy wsparciu wizualnym,
- uczeń buduje wypowiedzi 2–3-wyrazowe w sytuacjach codziennych,
- uczeń sygnalizuje niezrozumienie polecenia (gestem, słowem, obrazkiem),
- uczeń podejmuje próbę wypowiedzi bez unikania sytuacji komunikacyjnych.
🧠 Dostosowania edukacyjne
- stosowanie krótkich, prostych poleceń,
- dzielenie poleceń na etapy,
- wydłużony czas na odpowiedź,
- wsparcie wizualne (obrazki, piktogramy, przykłady wykonania),
- sprawdzanie rozumienia polecenia przed rozpoczęciem zadania,
- ocenianie treści wypowiedzi z ograniczeniem korekty formy językowej.
🗓 Zajęcia specjalistyczne
- logopedia – 2 godziny tygodniowo,
- zajęcia rewalidacyjne – 1 godzina tygodniowo,
- konsultacje psychologiczne – według potrzeb.
🤝 Współpraca z rodzicami
- regularne konsultacje z logopedą i wychowawcą,
- przekazywanie rodzicom strategii wspierania komunikacji w domu,
- wzmacnianie prób komunikacji ucznia, niezależnie od poprawności językowej.
📊 Monitorowanie i ewaluacja
Postępy ucznia będą oceniane na podstawie:
- obserwacji funkcjonowania językowego i emocjonalnego,
- analizy wypowiedzi ustnych,
- informacji od rodziców i specjalistów,
- porównania osiągnięć na początku i końcu semestru.
📌 Komentarz ekspercki
W przypadku ucznia z afazją najważniejsza jest spójność WOPFU i IPET.
Cele powinny wynikać bezpośrednio z obserwowanych trudności językowych i emocjonalnych, a nie być ogólnym opisem „rozwoju mowy”.
👇 Przeczytaj:
🧠 WOPFU i IPET dla przedszkolaka z afazją
(przykład wypełniony – wersja edukacyjna)
📄 I. WOPFU
Wielospecjalistyczna Ocena Poziomu Funkcjonowania Dziecka
Etap edukacyjny: przedszkole (5 lat)
Podstawa: orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – afazja rozwojowa
Zespół: nauczyciel wychowania przedszkolnego, pedagog specjalny, logopeda, psycholog
1️⃣ Rozumienie mowy
Dziecko rozumie proste polecenia jednoczłonowe, szczególnie gdy są poparte gestem, pokazem lub obrazkiem. Ma trudności z rozumieniem poleceń dwu- i trzyetapowych oraz wypowiedzi zawierających pojęcia czasowe i przyczynowo-skutkowe. W sytuacjach hałasu lub pośpiechu reakcja dziecka na polecenie bywa opóźniona lub nieadekwatna.
2️⃣ Ekspresja językowa
Wypowiedzi dziecka są krótkie, najczęściej jednowyrazowe lub dwuwyrazowe. Dziecko ma trudności z nazywaniem przedmiotów, czynności i osób. Często wspiera się gestem, mimiką lub prowadzeniem dorosłego do celu. Widoczna jest chęć komunikacji przy ograniczonych możliwościach językowych.
3️⃣ Udział w zabawie i aktywnościach
Dziecko chętnie uczestniczy w zabawach manipulacyjnych i konstrukcyjnych. W zabawach tematycznych i grupowych rzadziej inicjuje role wymagające komunikacji werbalnej. Lepiej funkcjonuje w małych grupach oraz w zabawie równoległej.
4️⃣ Funkcjonowanie emocjonalne
W sytuacjach niezrozumienia polecenia lub trudności w wyrażeniu swoich potrzeb dziecko reaguje frustracją, czasem płaczem lub wycofaniem. Po wsparciu dorosłego i uproszczeniu komunikatu dziecko podejmuje dalszą aktywność.
5️⃣ Funkcjonowanie społeczne
Dziecko nawiązuje kontakt z rówieśnikami, jednak rzadko inicjuje rozmowę. W kontaktach społecznych częściej korzysta z gestów niż z mowy. W sytuacjach konfliktowych ma trudność z werbalnym wyrażeniem swoich potrzeb.
📄 II. IPET
Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny
(wynikający bezpośrednio z powyższego WOPFU)
Okres obowiązywania: rok szkolny
Forma realizacji: zajęcia w grupie + wsparcie indywidualne
🎯 Cele długoterminowe
- Rozwijanie rozumienia mowy w codziennych sytuacjach przedszkolnych.
- Wspieranie komunikacji funkcjonalnej dziecka.
- Zmniejszenie napięcia emocjonalnego związanego z trudnościami językowymi.
- Wzmacnianie funkcjonowania społecznego w grupie rówieśniczej.
🎯 Cele krótkoterminowe (operacyjne)
- dziecko wykonuje polecenia 2-etapowe przy wsparciu wizualnym,
- dziecko używa wypowiedzi 2-wyrazowych w sytuacjach codziennych,
- dziecko sygnalizuje niezrozumienie polecenia (gest, słowo, obrazek),
- dziecko podejmuje próbę komunikacji zamiast wycofania.
🧠 Dostosowania w pracy przedszkola
- krótkie, proste komunikaty językowe,
- polecenia podawane w wolnym tempie,
- wsparcie wizualne (obrazki, gesty, przykład wykonania),
- wydłużony czas na reakcję,
- powtarzanie poleceń w tej samej formie językowej,
- wzmacnianie prób komunikacji, nie tylko poprawności.
🗓 Zajęcia specjalistyczne
- logopedia – 2 godziny tygodniowo,
- zajęcia rewalidacyjne – 1 godzina tygodniowo,
- wsparcie psychologiczne – według potrzeb.
🤝 Współpraca z rodzicami
- regularne konsultacje z nauczycielem i logopedą,
- przekazywanie rodzicom prostych strategii komunikacyjnych,
- wspólne wzmacnianie prób komunikacji dziecka w domu i w przedszkolu,
- spójność oddziaływań wychowawczych.
📊 Monitorowanie i ewaluacja
Postępy dziecka będą oceniane na podstawie:
- obserwacji funkcjonowania komunikacyjnego w zabawie i zajęciach,
- analizy reakcji emocjonalnych,
- informacji od rodziców i specjalistów,
- porównania funkcjonowania dziecka na początku i końcu semestru.
📌 Komentarz ekspercki
W przypadku przedszkolaka z afazją najważniejsze jest połączenie języka, emocji i relacji społecznych.
IPET powinien wspierać dziecko w komunikacji funkcjonalnej, a nie wyłącznie „ćwiczyć mowę”.
🧩 Gotowe zasoby o afazji na smart-sens.org
📌 Najważniejsze artykuły
- Jak efektywnie uczyć ucznia z afazją? Przewodnik dla nauczycieli i terapeutów
https://smart-sens.org/2024/09/27/jak-efektywnie-uczyc-ucznia-z-afazja-przewodnik-dla-nauczycieli-i-terapeutow/ smart-sens.org - Afazja u dzieci: plan zajęć rewalidacyjnych
https://smart-sens.org/2024/09/06/afazja-u-dzieci-plan-zajec-rewalidacyjnych/ smart-sens.org - Jak stworzyć dobry IPET dla ucznia z afazją
https://smart-sens.org/2024/09/02/jak-stworzyc-dobry-indywidualny-program-edukacyjno-terapeutyczny-ipet-dla-ucznia-z-afazja/ smart-sens.org - Afazja u dzieci przedszkolnych: nowoczesny plan zajęć rewalidacyjnych
https://smart-sens.org/2025/09/04/afazja-u-dzieci-przedszkolnych-nowoczesny-plan-zajec-rewalidacyjnych/ smart-sens.org - Kolendra – arkusz pracy dla ucznia z afazją (materiał do wykorzystania)
https://smart-sens.org/2023/06/15/kolendra-arkusz-pracy-dla-ucznia-z-afazja/ smart-sens.org
🗂 Strony zbiorcze
- Tag: afazja
https://smart-sens.org/tag/afazja/ smart-sens.org - Kategoria: afazja
https://smart-sens.org/category/afazja/ smart-sens.org
📘 eBook o afazji
💎 Subskrypcja
💎 Subskrypcja miesięczna 9 zł umożliwia dostęp do:
📚 Opisów i narzędzi terapeutycznych: Terapii pedagogicznej oraz Zajęć specjalistycznych/rewalidacyjnych/Arkuszy i innych w górnych zakładkach strony.
🧩 gotowych scenariuszy lekcji i godzin wychowawczych
🎯 programów rozwojowych, TUS i narzędzi do pracy indywidualnej,
🧠 ciekawych materiałów o emocjach, komunikacji i profilaktyce.
W naszej Strefie Edukacji z Sensem znajdziesz również:
📖 eBooki z konkretnymi rozwiązaniami i ćwiczeniami,
🗂️ scenariusze zajęć krok po kroku,
💬 narzędzia do pracy profilaktycznej i wychowawczej.
🔹 Codziennie wolne, nowe treści w artykułach na smart-sens.org.
👇 Przeczytaj:
smart-sens.org 