Dysgrafia to specyficzne zaburzenie umiejętności pisania, które objawia się niskim poziomem graficznym pisma, nieadekwatnym do wieku ucznia, mimo prawidłowego rozwoju intelektualnego. Współczesne modele neurodydaktyczne (m.in. James, 2023; Bara & Gentaz, 2022) podkreślają, że pisanie jest złożoną czynnością wymagającą:
- precyzyjnej koordynacji wzrokowo-ruchowej,
- dobrze rozwiniętej motoryki małej,
- stabilizacji posturalnej i obręczy barkowej,
- automatyzacji sekwencji ruchów,
- umiejętności planowania motorycznego.
U dzieci z dysgrafią dochodzi do przeciążenia pamięci roboczej, przez co skupienie na ruchu dłoni uniemożliwia jednoczesne myślenie o treści wypowiedzi. Pismo staje się męczące, chaotyczne, a uczeń szybko się zniechęca.
2. Skąd biorą się trudności w pisaniu? (Najnowsze badania)
🔬 2.1. Deficyty grafomotoryczne
Badania neuropsychologiczne (Feder & Majnemer, 2007; Rosenblum, 2020) wskazują, że dzieci z dysgrafią często wykazują:
- obniżone napięcie mięśniowe w dłoni,
- ograniczoną ruchomość nadgarstka i palców,
- trudności w stabilizacji ramienia,
- mniejszą precyzję ruchów sekwencyjnych.
🔬 2.2. Trudności przetwarzania wzrokowo-przestrzennego
Współczesne analizy (Zelaznik, 2022) pokazują, że uczeń z dysgrafią może mieć osłabione:
- różnicowanie kształtów liter,
- orientację kierunkową (lustrzane zapisy),
- percepcję odstępów i proporcji.
🔬 2.3. Problemy sensoryczne
Dla części uczniów kluczowe jest nadmierne lub obniżone czucie proprioceptywne, co wpływa na:
- zbyt mocny nacisk ołówka,
- szybkie męczenie dłoni,
- zbyt słabe odczuwanie ruchu i siły.
3. Chwyt pisarski – co jest normą, a co nie?
✔ Prawidłowy chwyt trójpalcowy (dynamiczny):
- ołówek oparty na środkowym palcu,
- kciuk i palec wskazujący stabilizują,
- ruch wychodzi z palców, nie z przedramienia.
❌ Chwyty nieprawidłowe (sygnał do interwencji):
- chwyt cylindryczny (jak kredkę w wieku 2–3 lat),
- chwyt z kciukiem na górze – „zakleszczony”,
- zaciskanie dłoni, ból podczas pisania,
- ruch całej ręki zamiast palców.
Badania (Summers, 2021) podkreślają, że nawet nieprawidłowy chwyt może być funkcjonalny, jeśli pismo jest czytelne i nie powoduje bólu. Terapia powinna więc skupiać się nie na „idealnym chwycie”, ale na efektywności i ergonomii pisania.
4. Jak diagnozować dysgrafię?
Na poziomie szkolnym warto wykonać:
🔍 Analizę pisma (dyktando, przepisywanie, pismo odręczne)
Oceniamy:
- czytelność,
- proporcje liter,
- nacisk pisma,
- płynność,
- konsekwencję kierunkową.
🔍 Badania funkcjonalne (pedagogiczne i terapeutyczne)
- grafomotoryka (szlaczki, spirale, fale),
- percepcja wzrokowa (testy Frostiga, TVPS),
- koordynacja wzrokowo-ruchowa,
- motoryka mała,
- napięcie i stabilizacja posturalna.
🔍 Wywiad z rodzicem/nauczycielem
- męczliwość podczas pisania,
- unikanie prac pisemnych,
- przesiadywanie nad zeszytem,
- płacz lub frustracja podczas pisania.
👇 Przeczytaj:
5. Program korekcji pisma – plan terapeutyczny krok po kroku
Poniżej znajduje się model terapeutyczno-dydaktyczny, zgodny z aktualnymi badaniami (m.in. Case-Smith, 2019; Hoy et al., 2022; terapia ręki).
🧩 ETAP 1. Stabilizacja i przygotowanie ręki do pisania
Cele:
- wzmocnienie dłoni, nadgarstka i obręczy barkowej,
- rozwinięcie kontroli posturalnej,
- poprawa czucia głębokiego i propriocepcji.
Ćwiczenia:
- dociski dłoni: podparcie na rękach, pompki przy ścianie, „misio wstaje”.
- zabawy z plasteliną: wałki, kulki, ściskanie, szczypanie dwoma palcami.
- przenoszenie klamerek (wzmacnianie chwytu pęsetowego).
- rysowanie na pionowej powierzchni (okno, tablica) – stabilizuje bark.
✏️ ETAP 2. Grafomotoryka – precyzyjne ruchy dłoni
Cele:
- płynność ruchów,
- kontrola kierunku,
- różnicowanie nacisku.
Narzędzia:
- ołówki trójkątne, grube, z antypoślizgiem,
- kredki świecowe (lepsza kontrola nacisku),
- markery pędzelkowe, pisaki akwarelowe.
Ćwiczenia grafomotoryczne:
- wzory: fale, łuki, pętle, spirale, kratki, „pętelkowe węże”, „fale burzowe”.
- kopiowanie prostych figur: koło → kwadrat → prostokąt → trójkąt.
- rysowanie z map sensorycznych: wolny ruch – szybki ruch – mocny nacisk – lekki nacisk.
📝 ETAP 3. Automatyzacja pisania liter i wyrazów
Cele:
- utrwalenie kierunku liter,
- poprawa proporcji,
- rozwijanie płynności.
Techniki:
- Pisanie w powiększonej liniaturze → stopniowe zmniejszanie.
- Śledzenie liter po śladzie (bez grafomanii – krótkie serie, 5–8 sztuk).
- Pisanie liter w powietrzu (duże ruchy aktywizują pamięć motoryczną).
- Litery sensoryczne – z piasku, kaszy, ryżu.
- Kodowanie kolorami części liter (góra – czerwony, dół – niebieski).
📘 ETAP 4. Płynność i ergonomia pisania
Cele:
- połączenia literowe,
- tempo,
- komfort pisania bez bólu.
Techniki:
- krótkie dyktanda (5–10 wyrazów),
- pisanie synchroniczne z metronomem (terapia rytmizacją),
- pisanie w parach (kolega dokańcza wyraz),
- pisanie w ruchu – np. na tablicach suchościeralnych.
🧑🏫 ETAP 5. Modyfikacje dydaktyczne dla szkoły
Rekomendacje:
- możliwość pisania drukowanymi literami,
- ograniczenie ilości notatek → karty pracy, gotowe schematy,
- wydłużony czas pracy,
- pismo komputerowe jako alternatywa,
- zeszyt z większą liniaturą i wyraźną linią środkową.
Badania (Graham & Harris, 2020) potwierdzają, że redukcja obciążenia motorycznego u dziecka z dysgrafią znacząco poprawia jego funkcjonowanie w nauce.
📄 Przykładowy plan korekcji pisma (8 tygodni)
| Tydzień | Obszar | Przykładowe ćwiczenia |
|---|---|---|
| 1–2 | Stabilizacja, terapia ręki | dociski, plastelina, pionowe tablice |
| 3 | Grafomotoryka | fale, spirale, pętle |
| 4 | Kierunkowość liter | litery sensoryczne, pisanie w powietrzu |
| 5 | Proporcje | powiększona liniatura, litery dzielone kolorami |
| 6 | Łączenia liter | dyktanda 5 słów, ćwiczenia płynności |
| 7 | Tempo | metronom, pisanie synchroniczne |
| 8 | Transfer do klasy | krótkie notatki, pisanie użytkowe |
👇 Przeczytaj:
🔧 Narzędzia wspierające terapię pisma (polecane)
- Pisaki Brush Pen – pozwalają ćwiczyć nacisk.
- Karty grafomotoryczne Montessori.
- Programy do pisania na komputerze (np. TypingClub).
- Podkładki antypoślizgowe na biurko.
- Ołówek z obciążeniem (przy obniżonym czuciu głębokim).
Poniżej wklejam cały „Plan korekcji pisma – konspekt terapeutyczny” w formie czystego tekstu, który można skopiować do Worda, zrobić z niego PDF i wykorzystać w zajęciach.
📘 PLAN KOREKCJI PISMA – KONSPEKT TERAPEUTYCZNY (8 tygodni)
Do wykorzystania na zajęciach: rewalidacja, terapia pedagogiczna, grafomotoryka, korekcyjno-kompensacyjne.
Opracowanie zgodne z aktualnymi badaniami neuropsychologicznymi i standardami terapii pisma.
Wprowadzenie do programu
Celem programu jest:
- poprawa kontroli grafomotorycznej,
- zwiększenie czytelności pisma,
- wypracowanie płynności ruchów dłoni,
- zmniejszenie męczliwości podczas pisania,
- nauka proporcji, kierunkowości i połączeń liter.
Program obejmuje 4 kluczowe obszary terapeutyczne:
- Stabilizacja posturalna i terapia ręki
- Ćwiczenia grafomotoryczne
- Nauka liter i pisma użytkowego
- Płynność, ergonomia i transfer do pracy szkolnej
—————————————–
🟦 TYDZIEŃ 1–2: Stabilizacja i przygotowanie motoryczne
—————————————–
Cele terapeutyczne:
- wzmocnienie dłoni, nadgarstka, palców,
- poprawa napięcia mięśniowego,
- zwiększenie świadomości ruchu (propriocepcja),
- przygotowanie ręki do pisania.
Ćwiczenia:
Terapia ręki – baza:
- Dociski dłoni (na stole, podłodze, piłce).
- Przenoszenie klamerek — kciuk + palec wskazujący.
- Plastelina: wałeczki, kulki, szczypanie 2 palcami.
- Gniecenie papieru „śnieżki”.
Stabilizacja obręczy barkowej:
- „Misio wstaje” – podpieranie na dłoniach.
- Pisanie w pozycji stojącej na pionowej tablicy.
Ćwiczenia przygotowawcze:
- rysowanie dużych ruchów: koła, fale, łuki, pętle, sprężyny.
—————————————–
🟧 TYDZIEŃ 3: Grafomotoryka – kierunek i kontrola ruchu
—————————————–
Cele terapeutyczne:
- płynność ruchów,
- prawidłowy kierunek od lewej do prawej,
- kontrola nacisku ołówka.
Ćwiczenia:
- wzory grafomotoryczne: spirale, fale, sinusoidy, „góry–doliny”.
- kopiowanie figur geometrycznych: koło → kwadrat → trójkąt.
- praca z naciskiem: cienko–grubo, mocno–lekko.
Techniki pomocnicze:
- kolorowanie dużych obrazków ruchami okrężnymi,
- szkicowanie z użyciem ołówka 6B i HB (różne naciski).
—————————————–
🟨 TYDZIEŃ 4: Kierunkowość i struktura liter
—————————————–
Cele terapeutyczne:
- utrwalenie kierunku kreślenia liter,
- kontrola proporcji i wysokości.
Ćwiczenia:
- litery w powietrzu (duże ruchy motoryczne).
- litery „sensoryczne” – pisane palcem w:
kaszy, piasku, mące, ryżu. - śledzenie liter po śladzie (krótkie serie: 5–8 sztuk).
Narzędzia:
- zeszyty z powiększoną liniaturą,
- karty liter z kolorami (góra czerwona / dół niebieski).
—————————————–
🟩 TYDZIEŃ 5: Proporcje i rozmieszczenie w liniaturze
—————————————–
Cele terapeutyczne:
- zrozumienie wysokości liter,
- poprawne wpasowanie litery w liniaturę,
- stałość wielkości.
Ćwiczenia:
- pisanie w powiększonej liniaturze → przejście do normalnej.
- „Litera w pudełku” – rysowanie liter w ramkach o danym rozmiarze.
- ćwiczenia „duże–małe” (np. A–a, O–o).
Usprawnienia wzrokowe:
- ocena proporcji liter na przykładach (modelowanie).
—————————————–
🟪 TYDZIEŃ 6: Łączenia liter i płynność
—————————————–
Cele terapeutyczne:
- poprawa płynności pisania,
- utrwalenie połączeń literowych.
Ćwiczenia:
- krótkie dyktanda 5–10 słów,
- pisanie sylab (ma–me–mi–mo–mu).
- „Pisanie wężykiem” — długi, ciągły ruch.
Techniki rytmizujące:
- pisanie z metronomem (wolno → szybciej).
- pisanie „na czas” — ale krótkie, motywujące próby.
—————————————–
🟫 TYDZIEŃ 7: Tempo pisania i ergonomia
—————————————–
Cele terapeutyczne:
- poprawne tempo bez utraty czytelności,
- wypracowanie ergonomicznego chwytu.
Ćwiczenia:
- 1–2 zdania do przepisania z zachowaniem tempa,
- pisanie na tabliczkach suchościeralnych,
- wzmacnianie chwytu przez pracę na gumkach, małych piłkach, klamerkach.
Ergonomia:
- korygowanie pozycji siedzącej,
- wybór optymalnego narzędzia pisarskiego:
trójkątny ołówek, ołówek dociążony, nakładka.
—————————————–
🟫 TYDZIEŃ 8: Transfer do klasy – pisanie użytkowe
—————————————–
Cele terapeutyczne:
- przeniesienie umiejętności do realnej pracy szkolnej,
- stabilizacja nawyków.
Ćwiczenia:
- pisanie krótkich notatek (3–5 zdań).
- uzupełnianie kart pracy podobnych do szkolnych.
- podpisywanie prac, etykiet, kart.
Rekomendacje szkolne:
- ograniczenie liczby notatek,
- pozwolenie na drukowane litery,
- możliwość pisania na komputerze,
- większa liniatura zeszytu.
—————————————–
⭐ DODATEK: Narzędzia terapeutyczne polecane do programu
—————————————–
Narzędzia grafomotoryczne:
- ołówki trójkątne,
- kredki świecowe / woskowe,
- flamastry pędzelkowe (brushpeny),
- tablica suchościeralna,
- plastelina, gniotki, sensoryczne piłeczki,
- karty grafomotoryczne: fale, pętle, spirale.
Pomocnicze:
- zeszyt z linią pomocniczą,
- podkładka antypoślizgowa,
- ergonomiczna nakładka na ołówek,
- ołówek dociążony (dla osłabionej propriocepcji).
—————————————–
🧩 Podsumowanie programu
Program został zaprojektowany tak, aby:
- odciążyć dziecko motorycznie,
- wzmacniać automatyzację ruchów,
- poprawić czytelność i proporcje,
- zwiększyć tempo bez utraty jakości,
- jednocześnie wspierać komfort i poczucie skuteczności ucznia.
Po 8 tygodniach większość dzieci osiąga lepszą kontrolę pisma, mniejszą męczliwość i większą pewność siebie.
👇 Przeczytaj:
📌 Powiązane
- Dysleksja: plan terapii czytania – od głosek do płynności
- Terapia pedagogiczna dla dzieci z dysleksją – jak rozwijać umiejętność czytania i pisania?
- Letnia grafomotoryka – ćwiczenia przed pisaniem
- Po kropkach wesołe obrazki dla przedszkolaków – grafomotoryka
- Jak działa mózg dziecka z dysleksją?
- Jak pracować z dziećmi z dysleksją? Terapeutyczne Zajęcia Korekcyjno-Kompensacyjne
- Ocena Efektywności Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej dla dziecka z dysleksją: Przykład postępów
- Przykładowe Oceny Opisowe uczniów z różnymi trudnościami na koniec pierwszego półrocza z zaleceniami dalszej pracy
- Przewodnik dla nauczycieli i terapeutów: Jak uczyć czytania ucznia z dysleksją
📌 Podsumowanie
Dysgrafia nie wynika z lenistwa ani braku chęci. Jest zaburzeniem o podłożu neuropsychologicznym, wymagającym:
- rzetelnej diagnozy,
- dobrze zaplanowanej terapii grafomotorycznej,
- modyfikacji szkolnych,
- wzmacniania motywacji i poczucia skuteczności dziecka.
Im wcześniej rozpoczniemy wsparcie, tym większa szansa na wykształcenie czytelnego, funkcjonalnego pisma oraz poczucia kompetencji w pracy szkolnej.
❓ FAQ — Najczęstsze pytania o dysgrafię, grafomotorykę i korekcję pisma
1. Czym dokładnie różni się dysgrafia od brzydkiego pisma?
Brzydkie pismo może wynikać z pośpiechu, braku staranności lub niewypracowanego nawyku.
Dysgrafia jest zaburzeniem o podłożu neuropsychologicznym, w którym:
- pismo jest nieczytelne niezależnie od wysiłku,
- dziecko wkłada dużą energię w pisanie,
- pisanie powoduje ból, męczliwość i frustrację,
- trudności są trwałe i wpływają na naukę.
To nie cecha charakteru — to specyficzna trudność wymagająca interwencji terapeutycznej.
2. Jakie są pierwsze sygnały, że dziecko może mieć dysgrafię?
Najczęstsze objawy pojawiają się już w klasach 1–2:
- pismo „rozchodzące się” po liniach, brak proporcji,
- zbyt mocny lub zbyt słaby nacisk ołówka,
- bardzo wolne tempo pisania,
- unikanie zadań pisemnych,
- narzekanie na ból dłoni, przedramienia lub ramienia,
- szybkie męczenie się podczas pisania,
- trudności w odtwarzaniu kształtów liter.
Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż 6 miesięcy mimo ćwiczeń, warto rozpocząć terapię pedagogiczną.
3. Czy nieprawidłowy chwyt pisarski zawsze wymaga korekty?
Nie. Współczesne badania (Summers, 2021) wskazują, że nie każdy nieprawidłowy chwyt jest nieefektywny.
Chwyt warto korygować tylko wtedy, gdy:
- pismo jest nieczytelne,
- występuje ból podczas pisania,
- dziecko bardzo szybko się męczy,
- ruch wychodzi z ramienia, a nie z palców.
Celem terapii jest komfort i funkcjonalność, a nie perfekcyjna technika.
4. Ile trwa terapia dysgrafii?
Nie ma jednej odpowiedzi — zależy od:
- wieku dziecka,
- głębokości trudności,
- poziomu grafomotoryki,
- gotowości do ćwiczeń,
- częstotliwości zajęć.
Średnio widoczne efekty pojawiają się po 8–12 tygodniach regularnej pracy (1–2 sesje tygodniowo + ćwiczenia domowe).
5. Czy można „wyleczyć” dysgrafię całkowicie?
Dysgrafia jest trwałą cechą profilu funkcjonowania, ale można w znacznym stopniu poprawić czytelność pisma i komfort dziecka.
Kluczem jest:
- terapia grafomotoryczna,
- praca nad stabilizacją posturalną,
- dobranie odpowiednich narzędzi do pisania,
- modyfikacje na lekcjach.
W wielu przypadkach uczeń osiąga pismo czytelne i funkcjonalne, nawet jeśli pozostają drobne trudności.
6. Czy dysgrafię można stwierdzić u przedszkolaka?
Nie diagnozuje się dysgrafii w przedszkolu.
Można natomiast zauważyć ryzyka:
- bardzo słaba motoryka mała,
- trudności z trzymaniem narzędzi pisarskich,
- problemy z rysowaniem prostych form,
- unikanie prac plastycznych.
Wczesna interwencja (grafomotoryka + terapia ręki) znacząco zmniejsza ryzyko dysgrafii w klasie 1.
7. Jakie narzędzia najlepiej wspierają dzieci z dysgrafią?
Najczęściej polecane są:
- ołówki trójkątne, grube, antypoślizgowe,
- ołówki z nakładkami wspierającymi chwyt,
- kredki świecowe (regulują nacisk),
- zeszyty z powiększoną liniaturą,
- podkładki antypoślizgowe na biurko,
- piórniki z ograniczoną liczbą narzędzi (mniej chaosu).
Przy zaburzeniach czucia głębokiego dobrze sprawdzają się ołówki dociążone.
8. Czy dziecko z dysgrafią może pisać na komputerze?
Tak — w wielu przypadkach jest to wręcz zalecane.
Badania Graham & Harris (2020) potwierdzają, że zmniejszenie obciążenia motorycznego:
- poprawia jakość prac pisemnych,
- zmniejsza stres,
- zwiększa produktywność ucznia.
Szkoła może wprowadzić taką modyfikację jako dostosowanie edukacyjne.
9. Czy ćwiczenia grafomotoryczne trzeba wykonywać codziennie?
Najlepiej sprawdzają się krótkie, regularne serie:
- 5–10 minut dziennie,
- proste powtarzalne ruchy,
- jedna umiejętność na raz.
Długie, męczące sesje mogą zniechęcać i osłabiać efekty.
10. Czy dysgrafia ma podłoże emocjonalne?
Nie.
Dysgrafia jest zaburzeniem neurorozwojowym.
Jednak przewlekły stres, lęk szkolny lub niska samoocena mogą:
- pogarszać jakość pisma,
- zwiększać napięcie mięśniowe,
- powodować unikanie pisania.
Dlatego terapia często łączy elementy grafomotoryki z pracą nad regulacją emocjonalną i poczuciem kompetencji.
11. Kiedy warto zgłosić dziecko na terapię pedagogiczną?
Gdy obserwujesz:
- utrzymujące się trudności z pisaniem mimo ćwiczeń,
- ból dłoni lub nadgarstka,
- silne unikanie prac pisemnych,
- problemy z grafomotoryką,
- niską czytelność pisma w klasie 1–3.
Wczesne rozpoczęcie terapii zapobiega narastaniu frustracji i trudności szkolnych.
12. Czy ćwiczenia kaligraficzne są skuteczne w dysgrafii?
Tylko częściowo.
Badania pokazują, że samo pisanie szlaczków nie wystarczy.
Skuteczna terapia musi obejmować:
- wzmacnianie mięśni dłoni,
- stabilizację obręczy barkowej,
- trening percepcji wzrokowej,
- automatyzację ruchów,
- praktyczne pisanie liter i wyrazów.
Kaligrafia pomaga dopiero wtedy, gdy dziecko jest motorycznie gotowe do pisania.
💎 Subskrypcja
💎 Subskrypcja miesięczna 9 zł umożliwia dostęp do:
📚 Opisów i narzędzi terapeutycznych: Terapii pedagogicznej oraz Zajęć specjalistycznych/rewalidacyjnych/Arkuszy i innych w górnych zakładkach strony.
🧩 gotowych scenariuszy lekcji i godzin wychowawczych
🎯 programów rozwojowych, TUS i narzędzi do pracy indywidualnej,
🧠 ciekawych materiałów o emocjach, komunikacji i profilaktyce.
W naszej Strefie Edukacji z Sensem znajdziesz również:
📖 eBooki z konkretnymi rozwiązaniami i ćwiczeniami,
🗂️ scenariusze zajęć krok po kroku,
💬 narzędzia do pracy profilaktycznej i wychowawczej.
🔹 Codziennie wolne, nowe treści w artykułach na smart-sens.org.
👇 Przeczytaj:
smart-sens.org 