W 2010 r. trzydziestu chilijskich górników zostało odnalezionych żywych 17 dni po uwięzieniu pod warstwą skał i ziemi grubości ponad półtora kilometra. Za pośrednictwem przewleczonego do nich cienkiego kabla elektrycznego górnicy mogli przesyłać na górę wiadomości. Pierwsza wiadomość pewnego mężczyzny brzmiała:
Myśleliśmy, że tu umrzemy z głodu. Nie wyobrażasz sobie, jak to było bolesne, że chciałem ci powiedzieć, a nie mogłem dać ci znać, żebyś wiedziała, że żyjemy.
Wiadomość ta ukazuje jeden z najbardziej podstawowych aspektów naszego człowieczeństwa: nieustannie myślimy o innych i o sobie w kategoriach naszego wewnętrznego życia psychicznego. W tej wstrząsającej sytuacji stawka była wysoka wiadomość górnika nie zawierała niemal nic innego. Myślał, że może umrzeć z głodu. Odczuwał ból, nie mogąc nawiązać komunikacji z żoną. Był zrozpaczony, ponieważ żona nie wiedziała, że on żyje.
Niemal pewne jest też, że korzystając z własnych, dobrze rozwiniętych umiejętności odczytywania i i interpretowania stanów psychicznych, czytasz między wierszami tej wiadomości i dodajesz coś więcej. Wyczuwasz w słowach górnika takie zjawiska jak strach, determinacja, nadzieja i wyczerpanie. Nie masz pewności co do jakiego stanu psychicznego, ale wiesz, że znajdował się pod ziemią przez 17 dni; wiesz, że w końcu został zlokalizowany i rozpoczęła się operacja ratunkowa. Na podstawie jego słów i tej wiedzy możesz się doszukać w wiadomości ulgi oraz psychicznego i emocjonalnego wycieńczenia.
Fakt, że możesz to zrobić, stanowi integralną część człowieczeństwa. Przez cały dzień, każdego dnia próbujemy zajrzeć w umysły innych ludzi. Obserwujemy ich słowa i działania, by zrozumieć ich myśli, uczucia, nadzieje i zamiary. I niesamowite jest to, że nam się to udaje. Potrafimy wejrzeć w wewnętrzne stany psychiczne innych osób, potrafimy też odczytywać, interpretować i przekazywać nasze własne stany psychiczne – by wyjaśnić je innym i precyzować własne myśli sobie samym.
Takie codzienne, zwykłe czytanie w myślach to umiejętność, której zaczynamy się uczyć w niemowlęctwie, a jako dorośli posługujemy się nią bez przerwy. Bez zastanowienia, w ramach niezliczonych osądów, zapadających w ułamku sekundy, lub w dogłębnie przemyślanych ocenach, wszyscy przez cały czas czytamy w myślach. Nie potrafimy się od tego powstrzymać i zresztą wcale byśmy nie chcieli.
Czytanie w myślach to kluczowa ludzka umiejętność, ponieważ ludzie są z natury istotami społecznymi – nawet najwięksi samotnicy żyją w społeczeństwie. Jesteśmy wychowywani przez rodziców, w rodzinach i społecznościach, nieustannie wchodząc w interakcję z innymi ludźmi, opiekując się nimi i współczując,. Nic dziwnego, że chcemy rozgryźć ten społeczny świat, by zrozumieć siebie i innych. Wnosi to porządek i przewidywalność do ludzkich interakcji, które w przeciwnym wypadku mogłyby wydawać się przerażające i boleśnie przypadkowe […].
Co kryje się pod pojęciem teorii umysłu?
Dominujący kierunek badań nad poznaniem społecznym wyznacza obecnie problematyka teorii umysłu. Zainteresowanie pojęciem ,,teoria umysłu” zostało zapoczątkowane przez Premacka i Woodruffa, którzy trzydzieści lat temu zasugerowali, że szympansy posiadają zdolność do przypisywania stanów mentalnych innym osobnikom swojego lub innego gatunku i formułowania przewidywań dotyczących ich zachowania [Primack, Woodruff 1978]. Ta zdolność została nazwana przez bada czy teorią umysłu (theory of mind – ToM). Autorzy ponadto uznali, że zdolność do przewidywania zachowań na podstawie poprzedzających je stanów mentalnych (np. pragnień, przekonań, intencji) jest czynnością prostą i podstawową. Analiza Premacka i Woodruffa została poddana ostrej krytyce (w szczególności ich przekonanie, że szympansy posługują się ,,teorią umysłu”), lecz zapoczątkowała trzydziestoletnie już badania nad tą niewątpliwie fascynującą zdolnością.
Obecnie naukowcy przyjmują, że pojęcie ,,teoria umysłu” odnosi się do zdolności
wczuwania się i rozumienia stanów mentalnych innych osób. Ze względu na przystosowawczy charakter tej umiejętności uważa się, że rozwinęła się ona w odpowiedzi na powstanie złożonego środowiska społecznego, w którym kluczowa dla przetrwania była zdolność do przewidywania działań innych osobników, np. wykrywanie oszustwa, określanie, z kim warto kooperować itp. Wykształcenie się zdolności do ,,czytania w umysłach innych osób” (mindreading) ułatwia również zdobywanie partnerów seksualnych, pożywiania oraz innych ograniczonych zasobów [Brune, Brune‑Cohrs 2006] (źródło).
Teoria umysłu
Tylko ludzie rozwijają tę umiejętność czytania w myślach tak intensywnie. Antropologowie zakładają, że było to kluczowe dla naszej ewolucji jako homo sapiens. Rzeczywiście, umiejętność ta jest tak istotna dla ludzkiego przetrwania, że naukowcy znaleźli jej początki u niemowląt w wieku zaledwie dziesięciu-dwunastu miesięcy. Od tego czasu coraz lepiej to potrafimy i jesteśmy coraz bardziej zależni od rozumienia umysłów własnych i innych osób.
Czytanie w myślach jest tak zakorzenioną częścią naszego życia, że możemy nawet nie zauważyć, jak nieustannie to robimy. Rodzina siada do kolacji w piątkowy wieczór. Surowe wrażenia, które docierają do naszych oczu bez korzyści płynących z czytania w myślach, są następujące:
Torby skórne wciśnięte w kawałki tkaniny, ułożone na krzesłach, przesuwające się w nieprzewidywalny sposób, z małymi, niespokojnymi, czarnymi kropkami, które poruszają się na czubkach toreb i dziurą poniżej nich, wydającą w nieregularnych odstępach jakieś odgłosy.
Upiorne i obce. Ale jeśli dodamy odrobinę podstawowego zrozumienia mechanizmów społecznych, torby skórne stają się ludźmi, a odgłosy tekstami: „Podaj ziemniaki” i „Co na deser?”. Dodaj czytanie w myślach, a zrozumiesz, że ojciec chce dostać ziemniaki. Dziewczynka woli deser niż warzywa. Chłopiec wierci się i niemal słychać, jak myśli: „Kiedy to się skończy?”. Ten zwykły, potężny sposób czytania w myślach uprawiamy nieustannie, próbując odgadnąć myśli innych. Psychologowie nazywają to teorią umysłu.
Teoria umysłu wyróżnia nas jako ludzi; definiuje sposób, w jaki myślimy o sobie i innych. jesteśmy jedynym gatunkiem, który bez przerwy zastanawia się i martwi tym, nad czym zastanawiają się, czego chcą i o co martwią inni.
Niesamowite, ale to szerokie i zróżnicowane zrozumienie jest czymś, czym karmi się nas łyżeczką lub co się nam podaje jako scenariusz do nauczenia na pamięć. Każdy z nas tworzy szeroko zakrojoną teorię umysłu, której używamy by zrozumieć, jak wszyscy ludzie działają w społeczeństwie. Stosujemy tę teorię przez całe życie, by czytać w myślach i zrozumieć nasz społeczny świat (H. M. Wellman, Odczytać umysł…, Mamania, 2021).
Przyjmowanie cudzej perspektywy
Przyjmowanie perspektywy to proces, podczas którego osoba postrzega sytuację z punktu widzenia innej osoby. Jednym z rodzajów przyjmowania perspektywy jest wzrokowe przyjmowanie perspektywy polegające na wyobrażeniu sobie, jak dany obiekt wygląda z punktu, w którym znajduje się inna osoba. Wyróżniamy również poznawcze przyjmowanie perspektywy, polegające na wyobrażeniu sobie, poznawczego punktu widzenia innej osoby – myśli, interpretacji itd. Na przykład: możemy wyobrazić sobie jak sytuację postrzega osoba wyższa od nas (wzrokowe przyjmowanie perspektywy) lub zastanowić się jakie są jej poglądy na temat danej sytuacji (poznawcze przyjmowanie perspektywy). Innymi słowy – przyjmowanie perspektywy to proces chwilowej rezygnacji z własnego punktu widzenia na rzecz próby spojrzenia na sytuację oczami innej osoby. Proces ten nie wymaga podobieństwa do innego, współczucia ani identyfikacji z osobą, której perspektywę przyjmujemy. W związku z tym, przyjmowanie perspektywy jako proces zorientowany na Innego, może być wykorzystywany aby zrozumieć stan lub sytuację tej osoby, a następnie podjąć właściwe działania (np. empatia). Zdolność do przyjmowania perspektywy zyskujemy z wiekiem. Dorośli są w większym stopni niż dzieci zdolni do przyjęcia poprawek do własnego postrzegania sytuacji i przyjęcia perspektywy innej osoby ~wikipedia.org
Dzieci powinny rozumieć, że ludzie mogą podobnie myśleć, mieć podobne wrażenia i pomysły, a mimo to całkowicie inaczej postrzegać otaczający ich świat
Przyjmowanie cudzej perspektywy to umiejętność, którą trudno im opanować i stosować w różnych sytuacjach. Przedstawianie dziecku tego zagadnienia warto zacząć, kiedy jest małe; należy to robić, używając prostych, jednoznacznych pojęć. Kiedy umiejętności dziecka w zakresie przyjmowania perspektywy innych się rozwiną, twoje przykłady powinny zacząć obejmować coraz więcej niuansów.
Michelle Garcia Winner, autorka książki Think Social! oraz innych popularnych poradników i programów związanych z funkcjonowaniem społecznym, zajęła się tym skomplikowanym, abstrakcyjnym zagadnieniem. Zdefiniowana cztery kroki, które ludzie wykonują, dostosowując swoje zachowanie do ciągłego myślenia o otaczających ich osobach.
POZIOM 1: MYŚLĘ
Naucz dziecko, by było świadome swoich myśli o innych ludziach. Kto zachowuje się odpowiednio? Kto niewłaściwie? Kto sprawia, że dziecko czuje się dobrze, a kto – że czuje się źle? Kto postępuje według zasad? Kto je łamie?
Kluczem do skutecznego uczenia dziecka umiejętności przyjmowania cudzej perspektywy jest nawiązywanie do jego własnych doświadczeń, życia, znanego mu świata. Jego świadomość „innych umysłów” jeszcze nie istnieje lub dopiero zaczyna się kształtować.
POZIOM 2: INNI LUDZIE MYŚLĄ
O czym może myśleć brat SEAN, kiedy głaszcze psa? Tatuś wygląda, jakby się cieszył z prezentu urodzinowego; ciekawe, co sobie myśli? Zastanawiaj się razem z dzieckiem, kto postępuje według zasad, a kto je łamie. Naucz je formułować proste przypuszczenia na temat innych: jak ci się wydaje, o czym oni lubią myśleć?
POZIOM 3: POTRAFIĘ STWIERDZIĆ, O CZYM MYŚLISZ I CO WIESZ
Nasze dzieci często bywają nieświadome znaczenia wielu gestów i dostępnych w otoczeniu wskazówek, które pomagają nam ocenić, co inni ludzie myślą. Dzieci z bardziej upośledzonymi umiejętnościami przyjmowania cudzej perspektywy nie rozumieją intuicyjnie, że używamy oczu do przekazywania informacji. Temple Grandin, jedna z najbardziej znanych i utytułowanych dorosłych osób z autyzmem na świecie, dowiedziała się o tym cennym społecznie fakcie dopiero w wieku pięćdziesięciu jeden lat! Ucz dziecko patrzeć na oczy, aby mogło stwierdzić, o czym myśli jego rozmówca, na podstawie tego, na co patrzy. Pomóż dziecku rozpoznawać, kiedy dana osoba myśli o nim, a kiedy o kimś innym.
POZIOM 4: MOGĘ (I POWINIENEM) DOSTOSOWAĆ WŁASNE ZACHOWANIE DO SYTUACJI, BIORĄC POD UWAGĘ SWOJE MYŚLI NA TEMAT TEGO, CO WIE DRUGA OSOBA
Komu mam opowiedzieć o weekendzie spędzonym z rodziną na plaży? Mamie, tacie, nauczycielce, koledze z klasy? (Odpowiedź: Dziecko powinno opowiedzieć o wycieczce nauczycielce i koledze, ponieważ mama i tata byli razem z nim nad morzem). Dlaczego mam mówić o tym nauczycielce lub koledze? (Ponieważ nie było ich na plaży). Pomóż dzieciom nauczyć się myśleć o tym, co inni ludzie wiedzą lub czego nie wiedzą, przed rozpoczęciem rozmowy. Ten poziom świadomości pomaga również rozwijać język potrzebny do opowiadania. Wykorzystaj postacie z komiksów i chmurki myśli do graficznego przedstawienia takiej rozmowy).
Nauczanie myślenia społecznego, które większość z nas przyswaja bez formalnej edukacji w tym zakresie, może się okazać dużym wyzwaniem. Podejdź do tego zagadnienia jak do treningu sportowego. Na początku każde ćwiczenie jest trudne do wykonania, nasze mięśnie nie są przyzwyczajone do takiego trybu pracy, poruszamy się więc niezgrabnie. Jeśli ćwiczymy regularnie, zwiększa się napięcie mięśniowe, wzrasta nasza siła i poprawiają się koordynacja i koordynacja ruchowa. Zaczynamy czuć korzyści z używania mięśni w nowy lepszy sposób. Z myśleniem społecznym jest tak samo zacznij powoli i pomóż dziecku rozwijać się z czasem. Niektóre umiejętności mogą wymagać miesięcy lub lat ćwiczeń, zanim wejdą dziecku w krew” (Notbohm, Zysk, 2016).
źródło: E. Notbohm, V. Zysk: „1001 porad dla rodziców i terapeutów dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera, WUJ, Kraków 2016
#arkusze #autyzm #BożeNarodzenie #ciekawostki #czytanie #edukacja #ekologia #emocje #empatia #integracja #jesień #kolorowanie #kolory #kreatywność #lato #lekcja #logiczne #logopedia #matematyka #mindfulness #mózg #parenting #percepcja #przedszkole #przyroda #psychologia #rewalidacja #rozwój #scenariusz #scenariusze #sensoryka #szkoła #terapia #toksyczni #uwaga #uważność #wiosna #WWRD #zabawa #zabawy #zajęcia #zajęciaspecjalistyczne #zwierzęta #ćwiczenia #żłobek
smart-sens.org 