W pracach dzieci mających trudności w nauce czytania i pisania bardzo często zauważamy charakterystyczne błędy oraz nieprawidłowości w wykonywaniu różnych ćwiczeń, wskazujące na zaburzenia orientacji przestrzennej. Powodują one wiele problemów szkolnych, dlatego w niniejszym artykule pragnę przedstawić ich istotę i konsekwencje w powstawaniu trudności szkolnych.
Orientacja przestrzenna to czynność ściśle powiązana ze spostrzeganiem, która przejawia się jako proces uświadomienia położenia ciała. Znaczną rolę w jej kształtowaniu mają receptory grawitacyjne oraz narząd wzroku. Prawidłowa orientacja przestrzenna jest efektem współpracy zmysłów takich, jak: dotyk, wzrok, słuch, równowaga i propriocepcja. Najważniejszy jest zatem prawidłowy rozwój schematu ciała.
Zaburzenia orientacji przestrzennej przejawiają się przede wszystkim:
- brakiem orientacji w lewej i prawej stronie własnego ciała,
- brakiem orientacji w kierunkach przestrzeni, takich jak między innymi: prawo – lewo, góra – dół, wyżej – niżej, przód – tył, przed – za, nad – pod, obok – między, wewnątrz – zewnątrz.
Według prób do oceny orientacji I. Piageta dziecko powinno:
- mając 5–6 lat, wskazać swoją prawą i lewą rękę,
- w wieku 7 lat wskazać drogę w lewo lub prawo,
- mając 8 lat, wskazać lewą lub prawą rękę osoby stojącej naprzeciwko,
- w wieku 9 lat wykonać polecenia, np. wskazać prawą ręką swoje prawe oko, lewą ręką swoje lewe ucho, itd. – jest to doskonały sposób na poznanie geometrii własnego ciała – jego prawej i lewej części,
- mając 11 lat, wskazać prawą ręką lewą nogę oraz lewą ręką prawą nogę, czyli wykonywać czynności podwójnie skrzyżowane,
- w wieku 12 lat, wskazać prawą ręką lewą nogę oraz lewą ręką prawą nogę stojącego naprzeciw instruktora,
- mając 12–14 lat powinno ustalić położenie trzech przedmiotów względem siebie. O zaburzeniach orientacji przestrzennej możemy mówić wówczas, gdy dziecko nie umie prawidłowo wskazać prawych i lewych części ciała mimo osiągniętego już wieku rozwojowego. Dojrzałość dziecka jest warunkiem dobrego funkcjonowania w otaczającej go rzeczywistości.
Wśród objawów dysleksji u uczniów klas I–III szkoły podstawowej wymienia się orientację w schemacie ciała i przestrzeni.
Dziecko:
- ma problemy ze wskazywaniem swoich części ciała i określaniem ich odpowiednimi terminami: prawe–lewe, np. odróżnianiem prawej i lewej ręki, strony ciała,
- wykazuje trudności z określeniem położenia przedmiotów względem siebie („na prawo”, „na lewo” od siebie, np. droga na prawo, zaś drzwi na lewo),
- pisze litery/cyfry zwierciadlanie i/lub zapisuje wyrazy od prawej do lewej strony,
- myli wyrazy: od i do, litery: p – b, d – g, m – w, n – u.
Zaburzenia orientacji przestrzennej często sprawiają dzieciom wiele kłopotów szkolnych. Należy podkreślić, iż orientacja przestrzenna wiąże się ściśle z percepcją wzrokową. Biorąc pod uwagę znaczenie tego problemu, omówię teraz trudności istotne dla tych zaburzeń.
Zaburzenia orientacji przestrzennej objawiają się trudnościami:
■ w pisaniu
– mylenie znaków graficznych: liter i cyfr o podobnych kształtach, lecz inaczej położonych w przestrzeni, np. 6 – 9, p – b,
– rozplanowanie liter na określonej przestrzeni kartki,
– mylenie linijek,
– mylenie proporcji i kierunku zapisów, np. zapisywanie wyrazów, działań matematycznych od prawej do lewej strony,
– przestawianie kolejności liter, np. do – od, cyfr 12 – 21 czy sylab, np. kanapa – kapana.
■ w czytaniu
– przestawianie liter i cząstek wyrazów,
– przeskakiwanie wersów i czytanych linijek,
– przestawne odczytywanie liczb i cyfr, np. 16 jako 61 itp.,
– trudności w dekodowaniu struktur logiczno-gramatycznych.
■ w rysowaniu
– niewłaściwe proporcje,
– niewłaściwe rozplanowanie elementów, układu przestrzennego tabel, wykresów.
■ w innych przedmiotach szkolnych
– rozumienie rysunków, schematów, sytuacji przestrzennych,
– umiejscowienie elementów na ilustracjach i określenie wzajemnego ich położenia,
– słaba orientacja na mapie uwidaczniająca się na lekcjach geografii,
– błędne rozumienie instrukcji na lekcjach wychowania fizycznego – słaba orientacja w schemacie własnego ciała.
Problemy ze schematem ciała i orientacją przestrzenną są także punktem centralnym zaburzeń planowania i organizacji zwanych dyspraksją rozwojową.
Reasumując, należy stwierdzić, iż zaburzenia orientacji przestrzennej stanowią bardzo ważny element w edukacji szkolnej. W tym właśnie kontekście opracowałam niniejsze, praktyczne ćwiczenia angażujące funkcje percepcyjno-motoryczne dziecka.
Jak wspierać dziecko z zaburzoną orientacją przestrzenną?
Należy zachęcać dziecko do następujących ćwiczeń rozwijających orientację w schemacie ciała i przestrzeni:
- wskazywanie dziecku części ciała i nazywanie ich,
- obrysowywanie części ciała z wyodrębnianiem i nazywaniem ich części,
- ćwiczenia ruchowe pozwalające poznać budowę ciała dziecka,
- utrwalanie różnicowania kierunków przestrzennych poprzez zabawy,
- wykonywanie ćwiczeń graficznych kształtujących orientację w przestrzeni,
- usprawnianie poprawnego odtwarzania liter i cyfr,
- utrwalanie pisowni wyrazów zawierających mylone litery.
Jak doskonalić rozwój dziecka z zaburzoną orientacją przestrzenną?
Wskazówki przydatne do usprawniania orientacji przestrzennej:
- Wykonywać świadome i kontrolowane ruchy ciała.
- Utrwalać orientację w schemacie własnego ciała.
- Werbalizować opisywanie ruchów i ich kierunków.
- Poznawać w praktyce stosunki przestrzenne między przedmiotami i ich wzajemne położenie.
- Stopniować trudność wykonywanych zadań.
- Doskonalić precyzję ruchów.
- Systematycznie usprawniać graficzne odtwarzanie przez dziecko wzajemnego położenia elementów.
- Należy upewnić się, czy dziecko rozumie polecenia do ćwiczeń.
- Każde ćwiczenie powinno być wykonane precyzyjnie w całości.
- Czas trwania ćwiczeń uzależniony jest od potrzeb i możliwości dziecka.
- Często uczestniczyć w zabawach aktywizujących.
Edyta Szczepkowska
źródło: zycieszkoly.com.pl
Ćwiczenia rozwijające orientację przestrzenną
1) kształtowanie schematu własnego ciała
nazywanie części swojego ciała,
rysowanie człowieka
odczytywanie komunikatów mimicznych (zabawy z lusterkiem)
pantomima (zagadki ruchowe)
2) różnicowanie i określanie kierunków w przestrzeni z własnego punktu widzenia
ćwiczenia na kartce papieru położonej na podłodze: góra – dół, przed sobą – z tyłu, za sobą, prawa – lewa (ręce do góry – na dół, rzucanie piłki do góry – spada (rzucanie) w dół; spójrz przed siebie, co widzisz, rzuć woreczek przed siebie – stoję za tobą, powiem ci, co jest za tobą, rzuć woreczek za siebie;
co jest po prawej, co po lewej stronie, ew. założenie frotki na lewy nadgarstek
chodzenie „pod dyktando” (np. 2 kroki w prawo, 3 do przodu, 2 do tyłu, 5 kroków w lewo; potem dziecko dyktuje, a dorosły chodzi)
3) różnicowanie i określanie kierunków w przestrzeni z punktu widzenia drugiej osoby oraz względem innych przedmiotów
zabawy z misiem (miś stoi na przeciwko dziecka – co widzi miś?)
ćwiczenia z dorosłym (dorosły przyklęka na kartce papieru, dziecko staje za nim – mówią, co widzą, co jest po ich lewej , a co po prawej stronie; potem stają naprzeciwko siebie wcześniej oznaczają swoje dłonie prawą i lewą – dziecko ma dostrzec efekt obrotu)
ćwiczenia z krzesełkiem i woreczkiem (połóż woreczek na krzesełku / pod / z lewej / z prawej / z tyłu / za / przed)
ćwiczenia przy stoliku (dziecko określa brzegi stolika, potem dorosły; potem przesuwają się i znów określają brzegi stolika)
4) ćwiczenia ułatwiające orientację na kartce papieru
ćwiczenia z kartką:
najpierw kartka przypięta na ścianie i określanie brzegów: górny, dolny, lewy, prawy; potem te same ćwiczenia z kartką położoną na stole,
rogi górne i dolne na kartce – pokazywanie i rysowanie: od góry na dół, z dołu do góry, z lewego brzegu do prawego, z prawego do lewego; łączenie rogów: lewy górny i prawy dolny, lewy dolny i prawy górny
kreślenie greckich wzorów (dorosły zaznacza dziecku kropką miejsce na kartce od którego zaczynać się będzie rysowanie szlaczka, wzoru, potem mówi w którą stronę dziecko ma rysować (każda kreska ma długość kratki), np. jedna kratka w górę, jedna w prawo, jedna w dół, jedna w prawo, jedna w górę itd., potem dziecko może już samo dokończyć szlaczek
rysowanie labiryntów (dorosły najpierw dyktuje co najmniej trzy sekwencje wzoru, potem dziecko rysuje samo)
Opracowanie: pedagog PPP w Gorlicach mgr Agnieszka Załęska na podstawie książek autorstwa E. Gruszczyk – Kolczyńskiej, E. Zielińskiej
#arkusze #autyzm #BożeNarodzenie #ciekawostki #czytanie #edukacja #ekologia #emocje #empatia #integracja #jesień #kolorowanie #kolory #kreatywność #lato #lekcja #logiczne #logopedia #matematyka #mindfulness #mózg #parenting #percepcja #przedszkole #przyroda #psychologia #rewalidacja #rozwój #scenariusz #scenariusze #sensoryka #szkoła #terapia #toksyczni #uwaga #uważność #wiosna #WWRD #zabawa #zabawy #zajęcia #zajęciaspecjalistyczne #zwierzęta #ćwiczenia #żłobek
smart-sens.org 