Logorytmika – zabawy logopedyczne z muzyką i rytmem

Głównymi elementami muzyki będącymi podstawą ćwiczeń i zabaw są: rytm, metrum, tempo i dynamika.

Ćwiczenia ruchowe

Deficyt sprawności ruchowej u dzieci może obejmować różne sfery motoryki. Przejawia się on w zaburzeniach różnych rodzajów koordynacji, orientacji przestrzennej, kierunkowej i czasowej oraz napięcia neuromięśniowego.

Ruch wykonywany przy muzyce wykorzystywany jest dla celów kinezyterapeutycznych. Usprawnienie dzieci, u których występują zaburzenia ruchowe łącznie z zaburzeniem mowy jest wiodącym zadaniem logorytmiki.

Muzyka towarzysząca ćwiczeniom organizuje ruch w czasie, a swoją dynamiką reguluje napięcie mięśniowe. Charakter muzyki wyznacza rodzaj ekspresji ruchowej. Ponadto może wyciszać nadmierne napięcie psychiczne, a w sytuacji odwrotnej – aktywizować dziecko do spontanicznego lub zorganizowanego rytmem ruchu.

Podczas ćwiczeń ruchowych poza kształtowaniem orientacji przestrzennej i poczucie kierunku w odniesieniu do własnej osoby (pamięci ruchowej) wyrabiamy także umiejętność gospodarowania siłą i napięciem mięśni oraz koordynację wzrokowo – ruchową.

Poza tym ruch przy muzyce stanowi doskonałe ćwiczenie słuchowo – ruchowe. Warunkiem prawidłowego funkcjonowania koordynacji słuchowo- ruchowej jest gotowość do percepcji zróżnicowanych bodźców muzycznych. Nadrzędnym zaś celem ćwiczeń słuchowo – ruchowych jest takie wykształcenie u dzieci wrażliwości słuchowej, która pozwala na odbiór poprawnego wzorca np. podawanego przez logopedę, a także wykształcenie umiejętności dokonywania samokontroli słuchowej koniecznej w czasie mówienia.

Większość ćwiczeń słuchowo-ruchowych organizuje muzyka, jest ona nieodłącznym ich elementem. Akompaniament muzyczny jest czynnikiem organizującym przebieg ruchu w czasie, sprzyja więc rytmizacji ruchów. Właściwie dobrana muzyka jest więc warunkiem prawidłowego przebiegu ruchu. Powinna ona podkreślać swym charakterem najistotniejsze elementy ruchowe ćwiczenia, jego specyfikę, a także dynamikę ruchu.

Jako czynnik pobudzający do ćwiczeń można również wykorzystać tekst (np. rytmizowane wiersze, piosenki), który przejmuje wtedy funkcje muzyki.

Wiodące znaczenie dla terapii logopedycznej mają ćwiczenia ruchowe w połączeniu z piosenką, gdyż poza kształceniem funkcji psycho-ruchowych kształcą wydolność aparatu głosotwórczego, regulują oddech, usprawniają aparat artykulacyjny.

Ćwiczenia rytmiczno-ruchowe

Zabawy i ćwiczenia rytmiczno-ruchowe przy muzyce oprócz zaspakajania naturalnej potrzeby ruchu, wyrabiają równocześnie wiele dyspozycji psychofizycznych, tj. spostrzegawczość, pamięć, uwagę, szybką reakcję na sygnały. Aktywizując umysł rozwijają koordynację ruchów, mobilizują do działania, kształcą umiejętność samoopanowania.

Ćwiczenia rytmiczne są systemem dobranych ruchów wykonywanych ściśle z muzyką. W rytmice muzyka odgrywa rolę przewodnią, nadając kierunek ruchom. Występuje tu współdziałanie muzyki, woli i uczucia.

Ćwiczenia rytmiczne to ważna grupa ćwiczeń logorytmicznych kształcących poczucie rytmu. Prawidłowo wykonane przez dziecko ćwiczenie rytmiczne jest wynikiem prawidłowo rozwijającej się koordynacji słuchowo – ruchowej. Dzieci mające problemy percepcyjne lub ruchowe nie potrafią precyzyjnie odtworzyć podanego rytmu. U dzieci z zaburzeniami mowy często mamy do czynienia z zakłóconą rytmiką wypowiedzi. Ćwiczenia rytmiczne realizowane przy muzyce uwrażliwiają dzieci na zróżnicowane struktury czasowe przebiegów rytmicznych muzyki i zwiększają wydolność rytmiczno-ruchową aparatu mięśniowo-ruchowego dziecka. Tym samym usprawniają aparat ruchowy mowy.

Rytmizowana mowa w formie ćwiczeń logorytmicznych ćwiczy pamięć ogólną i muzyczną, aparat mowy, poczucie rytmu, poczucie metrum, tempa i dynamiki.

Ważną grupę ćwiczeń stanowią te, które wyrabiają szybką reakcję ruchowa na sygnały optyczne, muzyczne i słowne. Są to ćwiczenia i zabawy inhibicyjno – incytacyjne (hamująco – pobudzające). Elementem kształcącym tych ćwiczeń jest świadome i celowe kierowanie reakcjami ruchowymi oraz powodowanie u dziecka stałej gotowości psychicznej i ruchowej do wykonania polecenia. Z kolei konieczność zapamiętania różnych sygnałów, które mają pobudzać lub hamować reakcję ruchową, kształci pamięć. Powiązanie tych ćwiczeń z muzyką uczy słuchania i słyszenia, czyli pobudza aktywność słuchu.

Mowa rytmizowana, śpiewanki, piosenki

Mowa jest jednym z przejawów czynności ruchowych człowieka. Jednocześnie jest zjawiskiem zbliżonym do muzycznego- ma swój rytm, melodię, frazę.

Narzucanie mowie wyraźnego wzoru rytmicznego powoduje pobudzanie i sterowanie zarówno ruchami dziecka, jak i jego mową. Elementy rytmiczne i ekspresyjne czynią mowę atrakcyjną, co zachęca dziecko do aktywizowania aparatu mowy.

Szczególnym elementem, który mobilizuje dziecko do ćwiczeń jest akompaniament naturalny i perkusyjny zaznaczający rytm słów, podkreślający metrum i pełniący funkcje ilustracyjne.

W rytmizowaniu mowy wykorzystuje się teksty różnej długości – sylaby, jeden wyraz, grupę wyrazów, zdanie, wyliczanki. Umożliwia to stosowanie zasady stopniowania trudności.

Należy pamiętać, aby rytmizacja tekstów była zgodna z występującymi w języku polskim zasadami akcentowania.

Treść zabaw i ćwiczeń słowno – rytmicznych powinna łączyć się z doświadczeniami dzieci. Wskazane jest stosowanie zasady poglądowości- prezentowania przedmiotów w naturze lub ich ilustracji, o których mowa. Dla rozumienia czynności nazywanych w recytacji należy je z dzieckiem wykonywać.

W ćwiczeniach logorytmicznych poza rytmem (czas trwania poszczególnych sylab) i metrum (częstotliwość rozłożenia akcentów), można wykorzystać także elementy muzyczne o charakterze ekspresyjnym – zmienne tempo i dynamika.

Funkcje terapeutyczne tekstu mówionego obok zadań wynikających z koncepcji metodycznej Orffa są takie same jak w typowych ćwiczeniach logopedycznych.

Jednym z pierwszych kontaktów dziecka z muzyką jest jego własny śpiew, a najprostszą formą muzyczną – piosenka.

Walory terapeutyczne śpiewu w odniesieniu do dzieci z zaburzoną mową, wadami wymowy i jąkających się są niewątpliwe. Wydłużanie sylab w śpiewie umożliwia dokładniejsze ukształtowanie samogłosek. Rytm i tempo piosenki przyczyniają się do płynnej wymowy tekstu.

Śpiewanie piosenek wpływa na pogłębianie oddechu, aktywniejsze działanie przepony oraz wzmocnienie narządu głosowego.

Treść piosenek rozwija wyobraźnię i zainteresowania dziecka, wzbogaca jego słownictwo, a piosenki ze specjalnie dobranym tekstem ortofonicznym w sposób spontaniczny wpływają korzystnie na wymowę. Piosenka ortofoniczna stanowi materiał na podstawie którego wdrażamy dziecko do prawidłowej wymowy głosek. Piosenki te muszą posiadać nieco inne walory. Powinny mieć łatwy i melodyjny tekst muzyczny ze względu na to, iż tekst słowny sprawia dziecku trudności artykulacyjne.

Ponadto niektóre elementy piosenki można wykorzystać w zabawie rytmicznej i ćwiczeniach ruchowych. Śpiew powiązany z ruchem dużych grup mięśniowych ułatwia przenikanie bodźców i rozbudzanie aktywności wszystkich mięśni narządów mowy.

„Jarzynowy wóz” – zajęcia logorytmiczne

Piosenki ortofoniczne

LATO (sł.i muz. J. Nowak, akomp. M. Bober)

Szumi, szumi woda,

szumi, szumi las,

szumią ,szumią pola,

lato wita nas.

Szumi, szumi woda,

szumi, szumi las,

szumią, szumią pola,

wiatr ochłodzi nas.

PIOSENKA I DZIECI (sł. i muz. J. Nowak, akomp. M. Bober)

Sza, sza, sza,

sza, sza, sza,

śpiewają dzieci,

sza, sza, sza,

śpiewam ja sam.

Szo, szo, szo,

szo, szo, szo,

śpiewają dzieci,

szo, szo, szo,

śpiewam ja sam.

szu, szu, szu,

śpiewają dzieci,

szu, szu, szu,

śpiewam ja sam.

Sze, sze, sze,

sze, sze, sze,

śpiewaja dzieci,

sze, sze, sze,

śpiewam ja sam.

Szy, szy, szy,

szy, szy, szy,

śpiewaja dzieci,

szy, szy, szy,

śpiewam ja sam.

WESOŁA PIOSENKA (sł. i muz. J. Nowak, akomp. M. Bober)

Powiedz wąs, potem wąż,

to podobne słowa,

wąs, wąs, wąs,

wąż, wąż, wąż

słychać dookoła

Powiedz kos, potem kosz,

to podobne słowa

kos, kos, kos,

kosz, kosz, kosz

słychać dookoła.

Powiedz sum, potem szum,

to podobne słowa,

sum, sum, sum,

szum, szum, szum

słychać dookoła

SKRZATY (sł. J. Nowak, muz. W. Krenz, akomp. M. Bober)

Szara jesień szara,

szumią, szumią liście,

poszły małe skrzaty

szukać ciepłej chaty

Szukają, szukają,

mało czasu mają,

gdy się nie pospieszą

kaszlu wnet dostaną.

Zabawy logorytmiczne

Zabawa: „Ile zrobisz kroków?”

Jest to zabawa w parach. Jedno dziecko w parze ma zasłonięte chustą oczy. Prowadzący wystukuje rytm. Dziecko asekurowane przez osobę z pary stawia tyle kroków, ile dźwięków usłyszało. Zabawę powtarzamy kilka razy.

Ćwiczenia rytmiczne „Gra w rytmy”

Przygotowujemy sześć plansz, które oznaczamy od 1-6. Na każdej rysujemy kółka, które oznaczają różne rytmy (odstępy między kółkami są różnej długości i oznaczają czas trwania pauzy). Dzieci kolejno rzucają kostką, następnie starają się wystukać na bębenku taki sam rytm jak ten przedstawiony na wylosowanej planszy. Zabawę powtarzamy kilka razy. Następnie prowadzący wystukuje rytm a dzieci odgadują, który numer planszy wystukano.

„Wiewiórki”

Prowadzący rozdaje dzieciom klocki i prosi, by każde z nich wybrało inne miejsce w sali i ułożyło klocek, który będzie symbolizował dziuplę- dom. Dzieci – wiewiórki spacerują pomiędzy domkami w rytmie podanym na bębenku. Po ustaniu rytmu, każde z nich wraca do swojego klocka i wykonuje po dwa wdechy i wydechy nosem, przy otwartych ustach i z językiem ułożonym na podniebieniu górnym. Następnie, nie zmieniając układu narządów mowy, przełyka ślinę. Zabawę powtarzamy dwukrotnie.

Zabawa „Królowa Śniegu”

Dzieci odzwierciedlają za pomocą gestu i ruchu treść opowiadanej przez rodzica baśni pt. „Królowa Śniegu”. Naśladują podróż czarodziejskimi saniami, naśladują rzucanie śnieżkami, lepienie bałwana. Na hasło: „Rozgrzewamy serce Kaja” – dzieci nabierają powietrze nosem i wydychają ustami, mówiąc przy tym sylaby: hu, hu ha. Zabawę powtarzamy kilka razy.

Zabawa „Balonik”

Dziecko otrzymuje balonik do nadmuchania. Po nadmuchaniu rodzic przebija go szpilką. Następnie dziecko naśladuje balon – nabiera dużo powietrza i udaje, że pęka, kładzie się na dywanie i swobodnie oddycha przez nos, rozluźniając swoje mięśnie.

Zabawa „Pieczemy ciasto”

Dzieci siedzą w kole i naśladują pieczenie ciasta. Wsypują mąkę do miski, mieszając obiema rękoma. Następnie wrzucają jajka – jedna ręka bierze jajko, a druga skorupki wyrzuca za siebie. Aby ciasto się upiekło musimy je dobrze ugnieść, dlatego naśladujemy gniecenie ciasta wykonując ruchy naprzemienne – raz jedna ręka, raz druga.

Ćwiczenie wrażliwości słuchowej „Jak mocno?”

Rodzic, korzystając z instrumentów muzycznych dostępnych w domu (cymbałki, bębenek, grzechotka, ale również: łyżka i garnek, butelka wypełniona ryżem, pojemnik z fasolą itp.) wytwarza dźwięki o różnym natężeniu. Dzieci, słysząc dźwięki o dużym natężeniu – podnoszą wysoko ręce i machają nimi, a słysząc dźwięki o małym natężeniu – pochylają się, opuszczają ręce i również nimi machają.

Ćwiczenie koordynacji słuchowo-ruchowej „Powódź”

Prowadzący rozkłada na podłodze gazety, po jednej dla każdego dziecka. Gazety to są wyspy. Informujemy dzieci, że rozpoczęła się ulewa i na hasło powódź mają schronić się na gazetach, na każdej jedno dziecko. Po każdej rundzie zabawy prowadzący zabiera jedną gazetę. Dziecko, które nie znajdzie dla siebie wolnej wyspy kończy grę. Jeżeli mamy jedno dziecko to modyfikujemy ćwiczenie i nie zabieramy gazety, a w tle dla utrudnienia puszczamy muzykę.

Zabawa „Rakieta”

Marsz w rozsypce po sali w rytm wystukiwanego rytmu na bębenku. Jeśli rodzic gra cicho – dzieci maszerują na palcach, gdy głośno – idą mocno, uderzając stopami o podłogę i wysoko podnosząc kolana. Na hasło: Rakieta stratuje – biegną w różnych kierunkach, przyspieszając tempo

Zabawa słuchowa Gazetowe kulki.

Prowadzący demonstruje dzieciom następujące dźwięki: pocieranie kartki o kartkę, potrząsanie kartkami, uderzanie w kartkę, zgniatanie kartki, rozprostowywanie zgniecionej kartki, rozrywanie kartki. Dzieci zamykają oczy i odgadują prezentowane przez prowadzącego odgłosy.

Ćwiczenie słuchowo -ruchowe „Który kolor wybierzesz”

Prowadzące rozkładają na podłodze kolorowe plansze: czerwoną, żółtą, różową i brązową. Uzgadniamy z dziećmi, jakimi głoskami rozpoczynają się nazwy kolorów, następnie wypowiadamy różne słowa np. czapka, czytanka, żaba, żółw, ryby, balony. Gdy dzieci usłyszą słowo, zaczynające się głoską np. cz, to stają przy czerwonej planszy, gdy słowo na b to stają przy brązowej planszy itd.

Ćwiczenie słuchowo- ruchowe. „Wyścig słów”.

Osoba prowadząca wypowiada szereg słów, a zadaniem dzieci jest wykonanie jakiegoś ruchu, klaśnięcia za każdym razem, gdy usłyszy słowo rozpoczynające się określoną sylabą. Przykłady:

Podskocz za każdym razem, kiedy usłyszysz słowo rozpoczynające się sylabą „mu” np. Nożyczki, muzyka, nóż, muzeum, numer, nuta, mucha

Klaśnij w dłonie za każdym razem, kiedy usłyszysz słowo rozpoczynające się sylabą „pa” np. pałac, bańka, dama, pająk,buda, babcia, pasta, gałąź, pajac, patyk.

Dotknij ręką ucha za każdym razem, kiedy usłyszysz słowo rozpoczynające się sylabą „sa” np. całus, sarna, córka, synek, sanki, sałata, calineczka, sobota, sala, czekolada.

Krzyknij za każdym razem, kiedy usłyszysz słowo rozpoczynające się sylabą „ra” np. Lama, rama, rynna, ratunek, rekin, rabarbar.

Ćwiczenia uwagi słuchowej „Uważne słuchanie”

Rodzic czyta krótkie opowiadanie i wcześniej ustala z dzieckiem, że za każdym razem, gdy tylko usłyszy słowo „małpka, wykona jakąś ustaloną czynność np. narysuje kropkę na kartce, położy klocek przed sobą itp.

„Mała Martynka zaprosiła na wakacje małpkę Fiki-Miki. Małpka przyleciała do Polski samolotem. Na lotnisku na małpkę czekała Martynka i jej mama. Przywitały się serdecznie z mieszkanką egzotycznego miejsca, po czym razem z małpką pojechały do małego domku w lesie nad jeziorem. Już pierwszego dnia pobytu małpka postanowiła: Zastanę tu miesiąc, mam mnóstwo pomysłów na wakacje. Małpka nauczyła dziewczynkę wchodzić na drzewa, robić fikołki na gałęzi oraz wysoko skakać. Martynka pokazała małpce zabawę w chowanego. Małpka poznała tez nowe potrawy, jadła już nie tylko banany, ale także bułki z masłem i miodem oraz mandarynki. Małpka żałowała, że czas tak szybko mija i już czas wracać.

źródło: logopedia.net.pl, D. Wójcik, zsp1terespol.edu.pl