Dojrzałość szkolna dziecka – kiedy ją osiąga i jakie mogą wystąpić trudności?
Czas poprzedzający pójście dziecka do szkoły jest okresem bogatym w różnorodne i inspirujące doświadczenia i wyzwania. Zwykle jest to czas beztroski, radości i zabawy. Nie przeczy to temu, że jednocześnie jest on trudny i skomplikowany, gdyż stawia przed dzieckiem wielorakie wymagania, głównie związane z przekroczeniem progu instytucji edukacyjnej. Pod adresem dziecka kierowane są liczne i zwykle odmienne od dotychczasowych oczekiwania społeczne.
W okresie tym dziecko jest szczególnie aktywne w stawianiu wielu nurtujących je pytań, które wynikają głównie z ciekawości świata, i poszukiwaniu odpowiedzi na nie. Ta eksploracyjna aktywność ma charakter spontaniczny, naturalny, podyktowany fascynacją doświadczaniem otaczającej rzeczywistości, i pozwala dziecku stopniowo tworzyć własny obraz świata. Okres przedszkolny to także czas ujawniania osobistych, drzemiących w dziecku zasobów, które w przyszłości staną się podstawą kształtowania istotnych życiowych kompetencji.
Zgodnie z zapisem w ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 59), obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat. Natomiast dziecko sześcioletnie ma obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego. Zatem do klasy I może pójść zarówno sześcio-, jak i siedmiolatek. Dziecko sześcioletnie na wniosek rodziców będzie przyjęte do klasy I pod warunkiem, że korzystało z wychowania przedszkolnego w roku szkolnym poprzedzającym rozpoczęcie nauki w klasie I lub posiada opinię publicznej lub niepublicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej o możliwości rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej (w przypadku niekorzystania przez dziecko z wychowania przedszkolnego). Nauczyciel przedszkola opracowuje informację o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole do końca kwietnia danego roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym dziecko ma obowiązek albo może rozpocząć naukę w szkole podstawowej. Ocena gotowości szkolnej powinna służyć wspieraniu rozwoju dziecka. W oparciu o nią powinny być projektowane oddziaływania uwzględniające indywidualne potrzeby edukacyjne i społeczne dzieci.
Jeśli rodzice uznają, że uwagi zawarte we wspomnianej powyżej informacji mogą pomóc w dalszej pracy z dzieckiem oraz wspomaganiu jego rozwoju, przekazują ją dyrektorowi szkoły.
Dziecko może z powodzeniem rozpocząć i kontynuować naukę szkolną w klasie I wówczas, gdy istnieje względna równowaga między jego możliwościami a wymaganiami szkoły.
Gotowość dziecka (odpowiedni poziom rozwoju fizycznego, procesów psychicznych: poznawczych, emocjonalno-motywacyjnych i społecznych) do tego, by mogło sprostać wymaganiom i być podatne na systematyczne nauczanie i wychowanie, zwana jest „dojrzałością szkolną”.
Osiąganie gotowości szkolnej przez dziecko jest procesem skomplikowanym, długofalowym, rozłożonym w czasie. W jego toku bowiem dziecko musi nabyć bardzo wiele określonych doświadczeń i kompetencji oraz nauczyć się takich form myślenia i działania, które pozwolą mu aktywnie zaadaptować się do nowych warunków w szkole. Według B. Janiszewskiej, dziecko, które jest dojrzałe do rozpoczęcia nauki w szkole, charakteryzuje się odpowiednimi właściwościami.
- Dojrzałość szkolna w zakresie rozwoju fizycznego
Dziecko powinno mieć powyżej 120 cm wzrostu, ważyć powyżej 23 kg (te parametry idą w parze z twardością kośćca, siłą mięśni, ogólną odpornością na zmęczenie i odpornością organizmu na choroby).
Ewentualne wady powinny być zdiagnozowane i korygowane. Rozwój ruchowy dziecka powinien charakteryzować się koordynacją ruchów, zdolnością utrzymywania równowagi, zwinnością ruchów na tyle, by dziecko bezpiecznie poruszało się wśród innych dzieci na terenie szkoły oraz mogło przez doświadczenia ruchowe poznawać stosunki przestrzenne. Ruchy rąk (zależne m.in. od stopnia skostnienia nadgarstka) powinny być sprawne na tyle, by umożliwić odpowiedni poziom rysowania, pisania drobnych elementów w linijkach; ruchy powinny być skoordynowane i płynne (od tego zależy tempo pisania i odporność ręki na zmęczenie); odpowiedni poziom koordynacji wzrokowo-ruchowej umożliwia wykonywanie precyzyjnych czynności.
- Dojrzałość szkolna w zakresie procesów poznawczych
Dziecko powinno umieć skupiać uwagę przez około 30 minut, powinno w pewnym zakresie samo sterować uwagą (tzw. uwaga dowolna), umieć podporządkować uwagę poleceniom nauczyciela. Pamięć dziecka powinna charakteryzować się pewnym stopniem trwałości, dziecko powinno umieć sterować procesem zapamiętywania (tzw. pamięć dowolna), zakres pamięci i tempo zapamiętywania powinny być stosunkowo duże. W procesie spostrzegania wzrokowego dziecko powinno dokonywać analizy i syntezy znaków graficznych na tyle, by różnicować nie tylko same elementy liter, lecz także zależności między elementami.
Wchodzenie dziecka w rolę ucznia pociąga za sobą doświadczanie wielu zarówno pozytywnych, jak i negatywnych emocji, głównie wypływających z relacji z nauczycielami i rówieśnikami, a także z nieznaną dotąd przestrzenią materialną klasy i szkoły.
Dziecko powinno spostrzegać, organizować i rozumieć otaczającą je rzeczywistość. W spostrzeganiu słuchowym dziecko powinno odróżniać zarówno poszczególne głoski, jak i stopień ich dźwięczności, czas trwania, kolejność itp. – czyli dobrze wykonywać czynności analityczno-syntetyczne. Powinno słuchowo różnicować rymy i rytm mowy. Od tych możliwości zależy opanowanie umiejętności pisania i czytania. Myślenie dziecka powinno charakteryzować się możliwością operowania informacjami tak, by możliwe stało się rozumienie prostych pojęć, prostych zasad, reguł, prawidłowości; by dziecko zaczęło wnioskować, by wiązało informacje na zasadach logicznych. Dziecko powinno rozumieć informacje na tyle, by móc korzystać z wyjaśnień i uwag nauczyciela (np. informacja o najbliższym otoczeniu, czasie, przestrzeni itp.). Mowa dziecka powinna pełnić już funkcję komunikatywną, dziecko może więc porozumiewać się mową wiązaną, mieć odpowiednio duży zasób słów i znać wiele pojęć na tyle, by korzystać z poleceń i komentarzy nauczyciela. Powinno prawidłowo wymawiać głoski, by je odpowiednio analizować i syntetyzować w procesie nauki pisania i czytania.
- Dojrzałość szkolna w zakresie emocjonalno-motywacyjnym
Zależy od niej w dużym stopniu funkcjonowanie dziecka w szkole i wyniki uczenia się. Dziecko siedmioletnie częściowo panuje nad emocjami – zaczyna powoli kontrolować emocje i uczucia. Dzieci dojrzałe do szkoły zaczynają rozumieć i mają w pewnym zakresie poczucie obowiązku i odpowiedzialności za siebie (np. nie chce im się, ale ćwiczą czytanie, rysują, odrabiają lekcje itp.). Próbują pokonywać trudności, nie zniechęcają się tak szybko (niedojrzałe – nie chcą rano wstać, nie chcą pisać, gdy nie mają na to ochoty, nie robią tego, czego nie lubią, nie rozumieją konieczności ćwiczeń itp.). Dzieci dojrzałe lubią poznawać, dociekać, zaczynają się kształtować motywy poznawcze (dzieci niedojrzałe interesują się okazjonalnie na krótko nowymi treściami). U dzieci stopniowo kształtują się uczucia społeczne (współczucie, przyjaźń i inne).
- Dojrzałość szkolna w zakresie rozwoju społecznego
Dzieci w tym zakresie dojrzałe do szkoły zaczynają rozumieć zasady i normy społeczne i stają się zdolne do ich stosowania i przyswajania. Mają poczucie przynależności do grupy – klasy szkolnej – dzięki niemu uwagi skierowane do całej klasy dziecko odnosi także do siebie (umożliwia to funkcjonowanie dzieci w systemie klasowo-lekcyjnym). Zmniejsza się dziecięcy egocentryzm na rzecz motywów prospołecznych. Dzieci uczą się współżycia z innymi dziećmi. Stają się zdolne do porównywania siebie z innymi, co prowadzi do powstawania tzw. samooceny (kim jestem, na co mnie stać, jaki jestem w relacjach z innymi).
Dokładne osiągnięcia dziecka na koniec wychowania przedszkolnego, które powinno posiadać, będąc przygotowane do podjęcia nauki w szkole, zawarte są w Podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej – rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. (Dz. U. poz. 356). Zakres tych osiągnięć przedstawiono w czterech obszarach rozwoju dziecka: fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym.
Szkoła jest środowiskiem odmiennym od dotychczas znanych przedszkolakowi. Wymaga od niego przystosowania się do nowego trybu życia, określonego przez systematyczne zajęcia, do odmiennego niż domowe, narzuconego środowiska fizycznego i nauczenia się pracy w grupie rówieśników pod kierunkiem dorosłego. W szkole dziecko musi wykazać się odpornością na wysiłek fizyczny, na stresy związane z ocenianiem i rywalizacją, nauczyć się respektowania ustalonych reguł zachowania. Musi opanować, między innymi, podstawowe umiejętności czytania, pisania i matematyczne. Wchodzenie dziecka w rolę ucznia pociąga za sobą doświadczanie wielu zarówno pozytywnych, jak i negatywnych emocji, głównie wypływających z relacji z nauczycielami i rówieśnikami, a także z nieznaną dotąd przestrzenią materialną klasy i szkoły. Koloryt tych emocji zależy od dziecięcych wyobrażeń dorosłego, który może być postrzegany jako empatyczny, życzliwy, miły, pomocny, uśmiechnięty, nagradzający, ale i jako karzący, niesprawiedliwy, złośliwy, hałaśliwy czy budzący lęk. Nie mniej ważny jest obraz rówieśnika, który może być towarzyszem zabaw, partnerem różnorodnych działań, powiernikiem dziecięcych tajemnic, źródłem ciekawych pomysłów lub – wręcz przeciwnie – osobą wrogą, wszczynającą konflikty, sprawiającą przykrości, odrzucającą czy rywalizującą. Gotowość dziecka do wejścia w rolę ucznia zależy z jednej strony od opanowania przez nie niektórych technik uczenia się, od jego wrażliwości, podatności na bodźce płynące ze środowiska szkolnego. Z drugiej zaś strony jest wyznaczona splotem wielu trudno definiowalnych właściwości dziecka:
- wiary w siebie, która wyraża się poczuciem panowania nad swoim ciałem, zachowaniem i otaczającą rzeczywistością oraz zaufaniem do swoich możliwości i ufnością wobec innych,
- ciekawości, a więc przekonania, że zdobywanie nowych informacji jest czymś pozytywnym i daje zadowolenie,
- intencjonalności, której wskaźnikiem jest chęć i zdolność wpływania na przebieg zdarzeń oraz wytrwałe do tego dążenie,
- samokontroli, czyli zdolności kształtowania i kontrolowania swoich poczynań oraz własnych stanów psychicznych adekwatnie do swojego wieku,
- towarzyskości, która wyraża się w zdolności nawiązywania pozytywnych kontaktów, opartych na wzajemnym zrozumieniu,
- umiejętności porozumiewania się, przejawiającej się w chęci i zdolności do wymiany myśli, uczuć i pomysłów,
- umiejętności współdziałania, a więc zdolności dopasowywania swoich potrzeb i oczekiwań do potrzeb i oczekiwań innych.
Proces adaptacji dziecka do nowych, szkolnych wymagań dokonuje się w skomplikowany i bardzo zindywidualizowany sposób.
#arkusze #autyzm #BożeNarodzenie #ciekawostki #czytanie #edukacja #ekologia #emocje #empatia #integracja #jesień #kolorowanie #kolory #kreatywność #lato #lekcja #logiczne #logopedia #matematyka #mindfulness #mózg #parenting #percepcja #przedszkole #przyroda #psychologia #rewalidacja #rozwój #scenariusz #scenariusze #sensoryka #szkoła #terapia #toksyczni #uwaga #uważność #wiosna #WWRD #zabawa #zabawy #zajęcia #zajęciaspecjalistyczne #zwierzęta #ćwiczenia #żłobek
smart-sens.org 