Zajęcia specjalistyczne w szkole

Zajęcia specjalistyczne a zajęcia rewalidacyjne

Terminologia stosowana na określenie niektórych zajęć prowadzonych z dziećmi i młodzieżą budzi sporo zastrzeżeń prawno-merytorycznyh. Tak jest m.in. z zajęciami specjalistycznymi i zajęciami rewalidacyjnymi. Mimo iż zajęcia te funkcjonują w oświacie od dawna, to właściwe ich rozumienie oraz rozróżnienie nadal sprawia kłopot wielu dyrektorom i nauczycielom ze szkół ogólnodostępnych.

Powyższy obraz wyłania się po lekturze raportów pokontrolnych opracowywanych przez kuratorów oświaty oraz Najwyższą Izbę Kontroli. Ujawnione w nich błędy i niedociągnięcia tłumaczone są przez dyrektorów szkół niepełną znajomością treści obowiązujących rozporządzeń, niewłaściwą ich interpretacją bądź omyłkowym zastosowaniem którejś z nazw. Skutkiem tej niefrasobliwości jest nieprawidłowa organizacja kształcenia specjalnego oraz pomocy psychologiczno-pedagogicznej, niezgodna z rozpoznanymi indywidualnymi potrzebami ucznia, a więc także mijająca się z wyznaczonym dla niego celem rozwojowo-edukacyjnym. Stąd konieczność wyjaśnienia tak ważnej kwestii.

Znajomość i właściwe rozumienie prawa

W polskim prawie oświatowym jasno określone są rodzaje zajęć prowadzonych na terenie przedszkoli, szkół i placówek oświatowych. W odniesieniu do szkoły, i to każdego typu, mówi o tym art. 109 ustawy Prawo oświatowe, wymieniając jej podstawowe formy działalności dydaktyczno-wychowawczej, jako:

Obowiązkowe zajęcia edukacyjne, do których zalicza się zajęcia edukacyjne z zakresu kształcenia ogólnego i z zakresu kształcenia w zawodzie, w tym praktyczną naukę zawodu, a w przypadku szkół artystycznych – zajęcia edukacyjne artystyczne.
Dodatkowe zajęcia edukacyjne, do których zalicza się:
zajęcia z języka obcego nowożytnego innego niż język obcy nowożytny nauczany w ramach obowiązkowych zajęć edukacyjnych,
zajęcia, dla których nie została ustalona podstawa programowa, lecz program nauczania tych zajęć został włączony do szkolnego zestawu programów nauczania.
Zajęcia rewalidacyjne dla uczniów niepełnosprawnych.
Zajęcia prowadzone w ramach kwalifikacyjnych kursów zawodowych.
Zajęcia prowadzone w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
Zajęcia rozwijające zainteresowania i uzdolnienia uczniów, w szczególności w celu kształtowania ich aktywności i kreatywności.
Zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego (…).

Tak sformułowany zapis nie pozostawia wątpliwości, że rewalidacja i pomoc psychologiczno-pedagogiczna to różne obszary pracy z uczniem. Co za tym przemawia?

Po pierwsze: Wyraźnie rozdzielono w zapisie zajęcia rewalidacyjne (ust. 3) od zajęć prowadzonych w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej (ust. 5). Uczyniono tak, gdyż są to dwa różne rodzaje zajęć, z których każdy ma odrębną podstawę prawną, odmienne cele oraz charakter stosowanych metod i technik pracy, innego ucznia-adresata i nauczyciela-realizatora.

1. Zajęcia rewalidacyjne organizowane są jako zajęcia – tylko i wyłącznie dla uczniów niepełnosprawnych posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – na mocy dwóch rozporządzeń MEN:

z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U.z 2017 r., poz. 1578),
z dnia 3 kwietnia 2019 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz. U. z 2019 r., poz. 639).

W szkole ogólnodostępnej zajęcia rewalidacyjne są dla ucznia obligatoryjne w wymiarze dwóch godzin tygodniowo (praca indywidualna) – zatem muszą być ujęte w jego tygodniowym planie zajęć.

Rodzaj zajęć rewalidacyjnych dla danego ucznia wskazany jest w jego orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, przy czym w ramach tych zajęć należy uwzględnić w szczególności:

naukę orientacji przestrzennej i poruszania się oraz naukę systemu Braille’a lub innych alternatywnych metod komunikacji – w przypadku ucznia niewidomego;
naukę języka migowego lub innych wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC) – w przypadku ucznia niesłyszącego lub z afazją;
zajęcia rozwijające umiejętności społeczne, w tym umiejętności komunikacyjne, oraz – w zależności od potrzeb – naukę wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC) – w przypadku ucznia z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera.

Ważne!

Od 17 lat nie obowiązuje już § 3 ust. 2 rozporządzenia MENiS z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych mówiący, że w szkolnym planie nauczania dla uczniów niepełnosprawnych, w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności, należy uwzględnić następujące zajęcia rewalidacyjne:

korekcyjne wad postawy,
korygujące wady mowy,
orientacji przestrzennej i poruszania się,
nauki języka migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji,
inne, wynikające z programów rewalidacji.

Zajęcia rewalidacyjne prowadzą nauczyciele lub specjaliści posiadający kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej o specjalności odpowiadającej rodzajowi tych zajęć.

Czas trwania zajęć rewalidacyjnych wynosi 60 minut.

2. Zajęcia z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej organizowane są na podstawie rozporządzenia MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2017 r., poz. 1591, z 2018 r., poz. 1647 oraz z 2019 r., poz. 323) – dla każdego ucznia, który z różnych przyczyn takiej pomocy potrzebuje – na jego wniosek własny bądź z inicjatywy osób wymienionych w tym rozporządzeniu, także na podstawie posiadanej opinii lub orzeczenia ppp.

To oznacza, że uczeń niepełnosprawny, niezależnie od objęcia go obligatoryjnymi zajęciami rewalidacyjnymi, powinien być – o ile jest takie wskazanie – objęty także stosownymi zajęciami z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Oczywiście z przestrzeganiem zasady dobrowolnego uczestnictwa.

W prawie oświatowym nie ma jasnego zapisu, ile godzin pomocy psychologiczno-pedagogicznej powinien otrzymać uczeń z orzeczeniem. Taki zapis jest zresztą zbędny, bo pomoc ta ma charakter indywidualny, powinna być dopasowana do potrzeb ucznia, a te są w każdym przypadku inne. Pewne jest to, że wymiar godzinowy poszczególnych zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej zapisuje się w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym, biorąc pod uwagę ogólną liczbę godzin przewidzianą na określone formy wsparcia w roku szkolnym w jego placówce.

Zajęcia specjalistyczne

Po drugie: W analizowanym art. 109 ustawy Prawo oświatowe w ogóle nie figuruje termin „zajęcia specjalistyczne”. Ten bowiem pojawia się tylko w rozporządzeniu MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2017 r., poz. 1591) – jako wspólne określenie grupy form tejże pomocy, jakimi są:

zajęcia korekcyjno-kompensacyjne dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, w tym specyficznymi trudnościami w uczeniu się – prowadzone przez terapeutę pedagogicznego;
zajęcia logopedyczne dla uczniów z deficytami kompetencji i zaburzeniami sprawności językowych – prowadzone przez logopedę;
zajęcia rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne dla uczniów przejawiających trudności w funkcjonowaniu społecznym – prowadzone przez nauczyciela lub specjalistę posiadającego kwalifikacje do ich prowadzenia;
inne zajęcia o charakterze terapeutycznym dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, mających problemy w funkcjonowaniu w szkole oraz z aktywnym i pełnym uczestnictwem w jej życiu – prowadzone przez nauczyciela lub specjalistę posiadającego kwalifikacje do ich prowadzenia.

Czas trwania powyższych zajęć specjalistycznych to 45 minut.